Hỏi:
-Tại sao bác sĩ tôi chỉ cho thử máu, chưa thử nước tiểu mà lại chẩn đoán được là tôi bị tiểu đường? Tôi vẫn cứ tưởng là phải thử nước tiểu thì mới biết là có đi tiểu ra đường, như tên gọi của bệnh.
-Tôi nghe nói tiểu đường có hai loại, xin giải thích thêm cho rõ về việc này? Cách điều trị hai loại có gì khác nhau không?
-Tôi nghe nói ăn đường nhiều có thể bị tiểu đường, vậy mà sao tôi ăn uống rất cẩn thận lại vẫn bị tiểu đường?
Ðáp:
Tiểu đường là gì?
Bệnh tiểu đường, khác với tiểu (ngoài) đường, tiếng Anh gọi là Diabetes Mellitus, là một hội chứng (tức là sự tụ hội cuả nhiều triệu chứng) do rối loạn về chuyển hóa và sự gia tăng mức đường trong máu một cách không thích hợp. Khi mức đường trong máu tăng quá mức bình thường, nó sẽ không thể được sử dụng để cung cấp năng lượng cho cơ thể làm việc, mà có thể bị thải một cách phung phí ra nước tiểu.
Vì việc đi tiểu ra (chất) đường chỉ là hậu quả của việc gia tăng quá đáng cuả mức đường trong máu, nên việc chẩn đoán tiểu đường được thực hiện bằng cách thử mức đường trong máu, chứ không phải bằng cách tìm đường trong nước tiểu.
Trong cơ thể có một chất nội tiết (hormone) chịu trách nhiệm chính về việc chuyển hóa đường, gọi là chất insulin. Insulin do một cơ quan nằm trong bụng gọi là tụy tạng hoặc là lá mía (pancreas) tiết ra. Khi đường trong máu tăng cao, ví dụ như sau khi ta uống nước đường, mới ăn xong…, insulin sẽ được tiết ra nhằm kiềm chế sự gia tăng này bằng cách đem đường cất vào các nhà kho, hoặc đem vào các xưởng chế biến nó thành chất đạm hay chất béo dự trữ trong cơ thể; nó cũng góp phần đem đường vào các bộ máy làm việc cuả cơ thể (như tế bào cơ bắp, tế bào não…) để chất đường được chuyển hóa thành năng lượng giúp cho tế bào có thể làm việc.
Một chất nội tiết khác cũng tham gia vào việc chuyển hóa đường gọi là chất glucagon, cũng được tiết bởi tụy tạng, có tác dụng ngược lại với insulin. Khi mức đường trong máu xuống quá thấp, nó có thể được tiết ra để nâng mức đường trong máu lên.
Cũng còn nhiều chất khác ảnh hưởng đến việc chuyển hóa chất đường trong cơ thể. Tuy nhiên, insulin là chất chính yếu làm nhiệm vụ này, glucagon góp phần nhỏ hơn, còn các chất kia chỉ ảnh hưởng một phần.
Khi cơ thể bị thiếu insulin một cách tuyệt đối hay tương đối, hoặc khi mà chất glucagon bị tiết nhiều quá, đó là lúc mà mức đường trong máu tăng cao quá mức, làm cho ta bị tiểu đường. Ngoài ra còn một số nguyên nhân khác nữa. Tuy nhiên, tiểu đường thường gặp nhất là do sự rối loạn của insulin.
Tại sao bị bệnh tiểu đường? Tiểu đường loại 1 và 2 khác nhau ra sao?
Khi insulin bị thiếu một cách tuyệt đối, tức là khi các tế bào của tụy tạng tiết ra insulin (được gọi là tế bào bêta) bị phá hủy, không thể tiết ra được insulin đủ theo nhu cầu của cơ thể, ta sẽ bị tiểu đường loại 1 (type 1 diabetes). Vì vậy mà những người bị tiểu đường loại 1 cần phải chích insulin ngay từ lúc mới được chẩn đoán.
Sự phá hủy của các tế bào bêta tiết ra insulin, trong 90 phần trăm các trường hợp, bị gây ra bởi một quá trình được gọi là tự miễn (autoimmune). Tự miễn là một quá trình mà trong đó các tế bào miễn dịch (quân lính) cuả cơ thể cứ tưởng một phần nào đó cuả cơ thể (trong trường hợp này là các tế bào bêta tiết ra insulin) là kẻ thù, và “quân ta” cứ thế mà xúm vào đánh “quân mình.” Khi các tế bào bêta bị thiệt hại đến một mức nào đó, nó sẽ không còn đủ sức để cung cấp lượng insulin cần thiết cho cơ thể, và thế là ta bắt đầu bị tiểu đường loại 1.
Loại tiểu đường thường gặp nhất lại là bệnh tiểu đường loại 2 (type 2 diabetes). Trong trường hợp này, các tế bào bêta vẫn mạnh khoẻ và tiết ra đầy đủ insulin. Tuy nhiên, khi đến các tế bào để lên chương trình cho các tế bào tiếp nhận đường vào để biến thành năng lượng hoạt động, những tên gác cửa (receptor) cuả tế bào lại trở chứng không cho insulin vào làm việc (tiếng Mỹ gọi là “insulin resistance”), và do đó, tế bào không thể dùng chất đường, và mức đường lại trong máu lại bị tăng cao. Chất đường lang thang ngoài máu vô tích sự rồi quậy phá lung tung gây ra đủ biến chứng.
Trong tiểu đường loại 2, các loại thuốc uống để giúp điều hòa việc tiếp nhận insulin ở các tế bào và điều hòa chu trình điều tiết việc sản xuất và chuyển hóa đường trong cơ thể thường được dùng trước, khi các thuốc này không đủ hiệu quả, mới dùng thêm insulin.
Các nguyên nhân hiếm gặp khác của bệnh tiểu đường
Ngoài hai nguyên nhân chính (bệnh tiểu đường loại 2 và bệnh tiểu loại 1) kể trên, đường trong máu cũng có thể tăng cao trong một số các trường hợp khác.
Trong các trường hợp này, nếu nguyên nhân được giải quyết, mức đường trong máu sẽ có thể trở lại bình thường.
Một số trong các nguyên nhân này là:
-Một số u bướu tiết ra các chất nội tiết có tác dụng làm tăng lượng đường trong máu. (Do đó, phẫu thuật cắt bỏ các u bướu này có thể giúp đường trong máu trở lại bình thường. Tuy nhiên, cần chú ý rằng các trường hợp tiểu đường gây ra do u bướu này có tỉ lệ rất thấp trong số các trường hợp bị bệnh tiểu đường)
-Một số thuốc có thể làm tăng đường trong máu. Ví dụ: Các chất có chất glucocorticoids (thường dùng trị viêm khớp và các loại viêm khác, có người còn lạm dụng để trị cảm), các chất thuốc kích thích thần kinh giao cảm…
-Một số bệnh của gan
-Các rối loạn của các mô mỡ
-Một số bệnh của tụy tạng
-Một số rối loạn cuả bắp thịt (myotonic dystrophy)
Thân mến
Bác sĩ Nguyễn Trần Hoàng
www.nguyentranhoang.com
(714) 531-7930
(còn tiếp)
