Cứ mỗi năm vào Tháng Mười Hai khi âm hưởng của “Silent Night, Holy Night” vang vọng trong không gian là lúc gợi nhớ trong tôi đến một ngôi làng nhỏ bé Oberndorf yên bình bên dòng sông Salzach của nước Áo (Austria), nơi phân chia biên giới giữa hai quốc gia Đức và Áo.
Bên này sông Salzach là Oberndorf và bên kia là ngôi làng Laufen của nước Đức. Du lịch có lẽ cũng chẳng mấy ai quan tâm đến các ngôi làng nhỏ bé này vì có nhiều nơi phong cảnh còn đẹp hơn nơi đây rất nhiều. Nhưng tôi đến đây chỉ vì sự tò mò về nguồn gốc âm hưởng của bài thánh ca Silent Night – Holly Night mà nhạc sĩ Hùng Lân chuyển sang lời Việt “Đêm Thánh Vô Cùng,” một bài nhạc ngợi ca ngày Chúa ra đời, bản nhạc đã có gần hai trăm năm trước.
Salzach là con sông nhỏ, chỉ dài hơn 220 km bắt nguồn từ bên Đức. Đây cũng là con sông chính của thành phố Salzburg nước Áo. Chảy đến gần Salzburg thì sông uốn lượn gần như thành một vòng tròn và tạo thành khu làng Oberndorf. Tuy không là con sông lớn, nhưng Salzach River lại là con sông nối liền rất nhiều thành phố của hai nước Đức-Áo.
Trước cuối thế kỷ 19, dòng sông là phương tiện di chuyển thuận lợi nhất dùng trao đổi hàng hóa buôn bán, nhất là việc buôn bán muối giữa các làng trên làng dưới, cũng vì thế mà người ta đặt tên sông là Sông Muối (salz có nghĩa là muối), còn thành phố Salzburg có nghĩa là thành phố Muối. Sau Thế Chiến I, sông Salzach trở thành đường phân chia biên giới Áo-Đức và tạo ra hai thành phố “chị em khác quốc tịch” ngày nay là Laufen và Oberndorf-Salzburg.
Hầu như theo tín ngưỡng tôn giáo ở Âu Châu, mỗi ngôi làng hoặc thành phố đều có xây một ngôi nhà thờ để dân làng làm nơi cầu nguyện, dâng lễ, và gặp gỡ nhau trong đức tin của mình. Ở Oberndorf cũng thế, ngôi thánh đường Nikolaus-Kirche (nhà thờ St. Nicholas) nhỏ bé đơn sơ của dân làng được xây dựng gần bên ngay vòng cung bờ sông, là nơi gặp gỡ của dân làng vào những ngày cuối tuần và lễ hội.
Năm 1817, một vị tu sĩ tên Joseph Mohr được chuyển về nhà thờ St. Nicholas để phụ giúp Cha Xứ. Ông là người rất sùng đạo, sống thanh đạm và đặt hết niềm tin vào Thiên Chúa. Ông dùng tất cả tiền bạc ông có để cứu giúp những người già cả nghèo khó, xây trường học cho trẻ em thất học tại những nơi ông được thuyên chuyển đến.
Joseph Mohr sanh năm 1792 tại Salzburg, thuở nhỏ ông đã học giáo lý và giúp việc nhà thờ nơi ông ở. Ông có năng khiếu về ca hát, âm nhạc và tham dự nhiều hoạt động ca đoàn. Năm 1816, ông được chuyển về nhà thờ ở Mariapfarr, chính ở đây ông đã hoàn thành lời thơ “Stille Nacht, Heilige Nacht” (tiếng Đức) ngợi ca về đêm Chúa Giáng Sinh xuống trần thế và sau này bất ngờ trở thành lời nhạc của bài hát bất tử này.
Tháng Mười Hai, 1818, như mọi năm, nhà thờ St. Nicholas của làng Oberndorf tổ chức đêm Giáng Sinh mừng Chúa ra đời cho dân làng đến tham dự thánh lễ, nhưng cây đàn organ của nhà thờ đột nhiên bị hư, không sửa chữa kịp để dùng trong thánh lễ nửa đêm năm ấy.
Mohr đã cùng một người bạn là Franz Xaver Gruber, cũng là người lo chương trình nhạc cho nhà thờ lúc ấy đã đem lời thơ “Stille Nacht, Heilige Nacht” ra soạn lại lối hòa âm cho ca đoàn nhà thờ hát và đệm đàn guitar cho nhóm ca đoàn.
Giờ thánh lễ đã đến, cha xứ nhà thờ St. Nicholas không còn cách nào hơn, đành chấp nhận để lời nhạc “Stille Nacht, Heilige Nacht” hát bằng tiếng Đức vang vọng lần đầu tiên trong đêm thánh lễ Giáng Sinh 1818 trong không gian của nhà thờ St. Nicholas. Vào thời đó, một bài thánh ca mà được hát bằng ngôn ngữ Đức là một điều khó có thể chấp nhận được. Vậy mà “Stille Nacht, Heilige Nacht” đã dần dần được loan truyền từ đó đi khắp mọi nơi.
Ngày nay “Stille Nacht, Heilige Nacht” đã được dịch ra hàng trăm ngôn ngữ khác nhau và hầu như khắp thế giới ai cũng biết đến âm điệu của bài nhạc. Một âm điệu dịu dàng thanh thoát đã đưa con người đến gần với nhau hơn cho dù đang là thù địch. Trong chiến tranh thế giới thứ nhất, các binh lính của các phe lâm chiến Anh, Pháp, Đức đã cùng nhau hát âm điệu Silent Night vào Giáng Sinh 1914 ngay đầu trận tuyến. Tuyệt diệu thay!
“Stille Nacht, Heilige Nacht (tiếng Đức)/ Silent night, Holy night (tiếng Anh)
Alles schlaft: einsam wacht/ All is calm, all is bright
Nur das traute hach heilige Paar/ Round yon Virgin Mother and Child
Holder knab’im lockigten/ Holy Infant so tender and mild
Schlafe in himmlischer Ruh/ Sleep in heavenly peace
Schlafe in himmlischer Ruh/ Sleep in heavenly peace”
“Đêm thánh vô cùng, giây phút tưng bừng (tiếng Việt)
Đất với trời, se chữ đồng
Đêm nay Chúa con thần thánh tôn thờ
Canh khuya giáng sinh trong chốn hang lừa
Ơn châu báu không bờ bến
Biết tìm kiếm của chi đền”
Con sông Salzach không phải chỉ là con sông chuyên chở muối nữa, mà còn là con sông miệt mài đưa âm hưởng “Đêm Thánh Vô Cùng” đến với nhân loại. Sông không biết sông đã đóng góp rất nhiều cho đời sống tinh thần con người năm châu bốn bể. Biết bao người trong hoàn cảnh tuyệt vọng đời sống đã nhờ lời hát, nhờ âm điệu “All the brights! Đêm nay Chúa Giáng Sinh đã ra đời…” để mà vực dậy lại sức sống của mình.
Nhưng đã nói đến Joseph Mohr, đã nói đến lời thơ “Stille Nacht, Heilige Nacht,” mà không nói về Franz Xaver Gruber, thì quả là một điều thiếu sót không công bằng. Gruber sinh năm 1787, ông là thầy giáo và cũng là người phụ trách về phần âm nhạc cho nhà thờ St. Nicholas. Ngay trong đêm Giáng Sinh 1818, vì thời giờ cử hành thánh lễ đã gần kề mà cây đàn organ của nhà thờ không còn dùng được nữa, Joseph Mohr đã nhờ ông giúp viết hòa âm bằng đàn guitar cho những lời thơ của Mohr. Đêm đó Mohr đã đệm guitar, cả Mohr và Gruber cùng hát “Stille Nacht” trong buổi thánh lễ với ca đoàn của nhà thờ. Về sau Gruber còn soạn thêm hoà âm phần đàn organ cho âm điệu “Silent Night Holy Night” và được lưu giữ cho đến ngày nay.
Linh Mục Joseph Mohr mất năm 1848 vì bệnh phổi và trong hoàn cảnh thật nghèo túng, không có một tang lễ đúng nghĩa cho ông. Cả cuộc đời, ông đã sống đúng theo lời dạy của Chúa “những điều gì mà các ngươi đối xử với kẻ bần cùng nghèo khó, thì cũng như các ngươi đã đối xử những điều đó với ta.” Tài sản của ông để lại cho nhân loại là lời ca, nốt nhạc và âm điệu của “silent night” vang vọng khắp thế giới vào mỗi mùa Giáng Sinh.
Thời gian trôi qua, nhà thờ St. Nicholas nguyên thủy bên bờ sông Salzach đã bị phá hủy vì các trận lụt. Bây giờ người ta cho làm một Silent Night Chapel nhỏ ngay trên nền nhà thờ cũ để tưởng nhớ về âm hưởng “Stille Nacht, Heilige Nacht” vào mỗi đêm Giáng Sinh. Một ngôi nhà thờ St. Nicholas mới khác đã được xây lại, cách đó không xa. Tượng bán thân của Morh, Gruber, cây đàn guitar và nốt nhạc, được trang trọng dựng lưu niệm trước cửa cũng như ngay trong khuôn viên nhà thờ.
Từ ngôi nhà thờ bước qua ba ngã tư đường là du khách có dịp ngắm nhìn con sông Salzach và cây cầu nối liền hai làng Oberndorf-Laufen. Những cửa hàng lưu niệm, những quán café bên cạnh cây cầu biên giới này tạo cho Oberndorf-Laufen một không gian thơ mộng, thật thanh bình dễ chịu. Khó có thể nghĩ rằng ngày xưa đã có những cuộc chiến tranh đã xảy đến nơi đây.
Tôi đã có dịp đến Oberndorf vào những mùa Hè và Thu, nhưng chưa có dịp đến Obrendorf đúng vào ngày Giáng Sinh. Tôi biết mỗi năm đêm Giáng Sinh đều được tổ chức ở đây, tuy thời tiết lạnh lẽo nhưng cũng có hàng ngàn người về đây để tham dự thánh lễ, và cũng là dịp để mọi người nhớ đến cội nguồn của bài nhạc Silent Night của 200 năm trước.
Tôi vẫn nhủ lòng, thế nào cũng phải thu xếp mọi công việc để một lần nào đó trở lại nhà thờ St. Nicolas ở Oberndorf đúng vào đêm thánh lễ Giáng Sinh, như là lời thầm cám ơn đến hai nhân cách lớn Joseph Mohr và Franz Gruber. “Ơn châu báu không bờ bến. Biết tìm kiếm của chi đền!”
(Trần Nguyên Thắng)
