Tân hôn "Shinkonsan"
Yoshimoto Banana
Phạm Vũ Thịnh dịch
Lời người dịch :
Yoshimoto Banana cho rằng đời người gồm cả địa ngục và thiên đường với phân lượng bằng nhau, và định mệnh dù khắc nghiệt đến đâu cũng không thể cướp đi được hy vọng để con người bám víu vào mà cố gắng hồi phục hay được chữa lành. Tuyển tập truyện ngắn "Thằn Lằn - Tokage - Lizard" mà cô đã viết trong 2 năm, ra mắt độc giả năm 1993, gồm 6 truyện ngắn, tất cả đều nói đến cố gắng chữa lành chính mình hay người khác như một biểu hiện rõ ràng nhất của nhân-tính. Truyện ngắn sau đây dịch từ nguyên tác tiếng Nhật "Shinkonsan" là truyện thứ 1 trong 6 truyện của tuyển tập "Thằn Lằn - Tokage - Lizard" bản bỏ túi do nhà Shinchô Bunko tái bản lần thứ 13 năm 2002.
Có một lần duy nhất tôi đã gặp được một người vô cùng kỳ vĩ, trong tàu điện. Chuyện đã lâu lắm rồi, nhưng vẫn còn ghi nét rõ ràng trong ký ức tôi.
Đó là khoảng một tháng sau khi tôi kết hôn với Atsuko. Hãy còn ở tuổi 28, đêm ấy tôi đã say túy lúy. Ga tôi phải xuống thì đã qua khỏi từ lâu rồi. Đêm sâu, trong toa tàu chỉ có bốn người khách kể cả tôi.
Có lẽ tôi đã chẳng muốn về nhà nên quên xuống ga của mình. Lúc nãy, trong tầm mắt say rượu của tôi, sân ga quen thuộc của nhà ga tôi phải xuống ấy, đã từ từ tiến sát lại, rồi ngừng hẳn. Cửa mở, gió đêm tươi mới ùa vào. Rồi cửa toa đóng lại, đóng chặt như vĩnh viễn không còn mở ra nữa, và con tàu lại chầm chậm bắt đầu chạy. Những vệt đèn nê-ông trông quen quen thay nhau chạy thoáng qua. Tôi cứ ngồi nguyên thế, yên lặng ngắm.
Một hồi lâu sau, ở ga nào đấy, có ông già lên tàu. Có vẻ là người lang thang không nhà cửa, quần áo rách rưới, râu tóc dài quấn chặt vào nhau, toàn thân toát ra một mùi hôi kỳ dị. Ba người khách kia, cứ như là ra hiệu cho nhau mà dời sang các toa tàu bên cạnh. Tôi không kịp dời theo họ nên vẫn ngồi nguyên tại chỗ, lưng tựa sâu vào ghế khoảng ngay giữa toa tàu. Cũng có thể lúc ấy, đối với tôi thì sao cũng được, và tôi có chút khó chịu đối với lối cư xử quá lộ liễu của ba người kia.
Không hiểu sao ông già lại đến ngồi bên tôi, và ngồi sát vào tôi nữa. Tôi nín thở, gắng không nhìn về phía ông già.
Khung kính cửa sổ ngay phía trước phản chiếu khuôn mặt của tôi và ông bên nhau. Chồng lên quang cảnh ban đêm đẹp đẽ nổi nghiêng trên nền đen của bóng đêm, là hình ảnh hai người đàn ông tựa vào nhau. Mặt tôi lộ vẻ lúng túng quá, đến tôi cũng lấy làm lạ.
-"Tại sao lại chẳng muốn về nhà nhỉ?"
Ông lão nói, giọng khàn khàn nhưng tiếng lớn. Ban đầu, tôi hoàn toàn không nghĩ là lời nói ấy nhắm vào mình. Có lẽ mùi hôi từ ông đã chận đứng suy nghĩ của tôi. Tôi nhắm mắt, làm bộ ngủ. Một lúc sau, ông già nhìn tôi đăm đăm, lại nói:
-"Lý do không muốn về nhà thật sự là gì nào?"
Tôi im lìm nhắm mắt. Tôi hiểu là quả thật ông ấy nói với tôi. Tiếng tàu chạy đều đều chợt nghe to lạ lùng.
-"Hình dạng tôi như thế này rồi mà cũng chưa muốn về nhà sao?"
Ông lão hỏi. Mắt nhắm lại, tôi cảm nhận rõ ràng sự thay đổi của âm thanh. Giống như băng nhựa quay nhanh, câu nói nửa chừng bỗng xoắn giọng cao hẳn lên. Cả không gian oằn xuống, đầu óc tôi chao đảo. Và mùi hôi kinh khiếp ấy bỗng tiêu tan mất, thay vào đó... tôi dần dần cảm nhận được một mùi thơm bảng lảng như hương hoa, hay hương nước hoa, thật nhẹ. Mắt nhắm lại nên tôi phân biệt được mùi rất rõ. Đó là mùi da thịt đàn bà hoà lẫn vào hương hoa tươi, dịu nhẹ, thanh tao, quyến rũ. Tim tôi như ngừng đập.
Không hiểu từ lúc nào, bên cạnh tôi là một người đàn bà. Tôi luống cuống nhìn quanh hai toa tàu bên cạnh, nhưng mọi người khác trông xa tắp như đang ở trong một không gian khác, chẳng ai nhìn về phía tôi. Giữa các toa tàu như có bức tường ngăn trong suốt, mọi người vẫn như trước, mặt mày mệt mỏi, người lắc lư theo con tàu. Chuyện gì đã xảy ra? Thay đổi này đã xảy ra vào lúc nào? Tôi hoang mang nhìn lại người đàn bà bên cạnh.
Cô ngồi nghiêm trang nhìn thẳng phía trước. Chẳng hiểu là người thuộc quốc tịch nào. Mắt màu hạt dẻ, tóc dài màu nâu. Áo đầm đen tuyền. Ðôi chân thon dài mang giày gót cao bằng da màu đen. Đúng là một khuôn mặt quen thuộc đối với tôi. Có vẻ giống một tài tử mà tôi thích, người yêu đầu tiên, người em họ, người mẹ, hay người con gái lớn tuổi hơn mà tôi đã mơ tưởng ở tuổi dậy thì bắt đầu biết đến chuyện tình dục. Đoá hoa tươi cài trên khoảng ngực vun tròn. Có lẽ cô vừa từ dạ tiệc về. Mới trước đây có ông già bẩn thỉu ngồi mà!
-"Như thế này cũng chưa muốn về nhà nữa à?"
Cô ấy nói. Giọng ngọt ngào thơm tho. Tôi ngờ rằng mình đang tiếp tục cơn ác mộng vì say rượu ấy. Cơn ác mộng hoá thân của con ngỗng con xấu xí, từ ông già không nhà biến thành cô gái tuyệt đẹp. Tôi chẳng hiểu chuyện gì là chuyện gì, chỉ có sự vật trước mắt thì lý giải được mà thôi.
-"Hình dáng như thế thì lại càng không muốn về nhà nữa đấy."
Tôi đáp. Tự mình ngạc nhiên đã nói được lời bình tĩnh ấy. Cảm thấy như miệng mình tự ý cởi mở tâm tình như thế. Tàu lại ngừng ở ga, nhưng không hiểu sao chẳng có ai lên toa này cả. Hai toa bên cạnh thì lác đác vài người lên thêm, ai nấy mặt mày trầm mặc, chán chường, không thèm nhìn về phía này. Có vẻ như thật ra họ muốn đi xuyên qua đêm, đến tận nơi nào xa tắp kia.
-"Ngoan cố lắm!" Cô ấy nói.
-"Chẳng phải chuyện đơn giản thế đâu." Tôi nói.
-"Tại sao?"
Cô nhìn sâu vào mắt tôi. Đoá hoa cài nơi ngực áo lay động. Tôi nhìn thấy cặp lông mi rậm và đôi mắt lớn. Thấy sâu thẳm hun hút trong đôi mắt ấy, khiến tôi nhớ lại thời thơ ấu lần đầu tiên nhìn lên vòm trần cao rộng trong cung thiên văn. Khoảng không gian nhỏ bé ấy chứa đựng cả vũ trụ vĩ đại.
-"Mới lúc nãy là ông lão bẩn thỉu kia mà!"
-"Đằng nào thì cũng đáng sợ quá chứ gì?" Cô ấy nói.
-"Thế vợ anh là người như thế nào?"
-"Người nhỏ bé thôi." Tôi có cảm giác như đứng đằng xa nhìn mình đang nói liến thoắng. Cứ như là đang thú tội vậy. -"Thân hình nhỏ nhắn, tóc dài, mắt ti hí. Vì thế, ngay cả khi nổi giận cũng trông như đang nheo mắt cười ấy."
-"Mở cửa nhà ra thì sao nào?" Quả thật cô ấy hỏi tôi như thế.
-"Mở cửa nhà ra thì thế nào cũng thấy vợ tôi tươi cười bước ra. Cười như thể đấy là bổn phận hay nghi thức thánh lễ gì đấy. Trên bàn có hoa hay bánh trái. Sâu phía trong nhà có tiếng ti-vi. Vợ tôi thường đan ren. Trên bàn thờ Phật lúc nào cũng có cơm cúng mới. Sáng chủ nhật tôi thức dậy thì nghe tiếng máy hút bụi và máy giặt. Vợ tôi hay tán chuyện thiên hạ thật vui vẻ với bà hàng xóm. Mỗi tối vẫn hay ra cho con mèo láng giềng ăn. Xem kịch buồn trên ti-vi thì ứa nước mắt, lại hay ậm ừ hát trong bồn tắm. Vừa phủi bụi các con thú nhồi bông vừa trò chuyện với chúng. Bạn gái tôi điện thoại đến thì gắng gượng cười trao điện thoại cho tôi. Khi nào nói chuyện điện thoại với bạn cùng lớp cũ ở quê nhà thì nói lâu nói dài và cười lăn lóc cứ như là nữ sinh trung học ấy. Tất cả các thứ ấy tạo cho toàn thể căn nhà một vẻ tươi sáng hẳn lên, không hiểu sao khiến tôi muốn hét lên: Ôi, ngừng lại giùm đi! Tôi như muốn nổi cơn phá phách vậy."
Tôi nói liên hồi như thế. Cô gái gật đầu:
-"Tôi hiểu, tôi hiểu."
-"Làm thế nào mà hiểu được chứ!"
Nghe tôi phản đối, cô cười lớn. Nét cười khác với vợ tôi, nhưng đúng là lối cười có vẻ quen thuộc tôi đã thấy lúc nào đấy ngày xa xưa rồi. Tôi chợt nhớ lại thời còn con nít, mặc quần cộc giữa mùa đông cùng chúng bạn đến trường, trời lạnh quá mà xuýt xoa ra lời: lạnh quá, lạnh quá... lại nghe có vẻ đần độn thế nào ấy, bất giác cả bọn nhìn nhau cười phá lên. Rồi sau này, trong đời mình có thêm vài lần đã cười phá lên như thế với người nào đấy; những quang cảnh ấy hiển hiện lại khiến tôi chợt cảm thấy vui thích.
-"Anh ở Tokyo từ lúc nào thế?" Cô gái hỏi.
"Tokyo", tiếng ấy vừa lọt ra khỏi vành môi cô, tôi đã để ý ngay là có vẻ gì là-lạ. Tôi hỏi:
-"Khoan đã, cô đang nói tiếng nước nào thế?"
Tôi không nhận ra được.
Cô gái gật đầu, nói: -"Chẳng là tiếng nước nào cả. Tôi đang nói thứ tiếng mà chỉ anh và tôi có thể hiểu được thôi. Giữa người này người kia vẫn có thứ tiếng ấy. Thật thế. Vẫn có thứ tiếng như thế giữa anh và một người nào đấy, giữa anh và vợ anh, giữa anh và người đàn bà trước đây đã sống chung với anh, giữa anh và cha anh, giữa anh và bạn bè; thứ tiếng dành riêng cho hai người như thế đấy."
-"Nếu không chỉ hai người thì sao?"
-"Nếu là ba người thì có thứ tiếng riêng cho ba người ấy. Số người tăng thì ngôn ngữ cũng thay đổi. Tôi đã quan sát khu phố này từ lâu rồi. Anh là người suy nghĩ đơn độc, cũng giống như một số người khác. Những người như thế thì nhiều lắm. Tôi nói chuyện với anh bằng thứ ngôn ngữ chỉ có thể hiểu được giữa những người có cùng một khoảng cách giữa mình và Tokyo. Nếu có một bà cụ hiền lành sống một mình ngồi đây thì tôi nói chuyện với bà cụ bằng ngôn ngữ của niềm cô độc. Còn với người sắp đi mua dâm thì tôi nói chuyện bằng ngôn ngữ của tính dục. Nghĩa là như thế đấy."
-"Thế nếu có cả tôi lẫn bà cụ, cùng người đi mua dâm, và cả cô nữa, thì sao?"
-"Anh thật là người ưa thắc mắc. Nếu thế thì trong không khí chung của bốn người ở ngay đây chứ không phải bốn người nào khác trên thế giới, thứ ngôn ngữ về cuộc đời của từng người được chuyên chở trên chuyến tàu đêm, sẽ được dùng để nói chuyện với nhau."
-"Không biết có đúng như thế thật không?"
-"Anh ở Tokyo từ lúc nào?"
-"Từ năm 18 tuổi. Tôi dời đến đây ngay sau khi mẹ tôi mất. Sống ở Tokyo suốt từ ấy đến nay."
-"Sống chung với một người đàn bà thì thấy thế nào?"
-"Tận mắt mình thấy người ta cứ nói dai dẳng về những chuyện nhỏ nhặt, sao cũng được, trong đời sống hằng ngày, hay những chuyện tào lao, thì cảm thấy xa cách kỳ dị lắm. Tôi sống với Atsuko giống như sống chung với một người đàn bà suốt đời xem những chuyện như thế là quan trọng."
Những hình ảnh ngưng đọng trong khoảnh khắc hiển hiện trong trí tôi. Thời thơ ấu chưa có trí nhớ, tiếng dép vang vọng và bước chân của mẹ tôi đi ngang qua bên chiếc gối của tôi, dáng lưng của đứa em họ bé thơ nức nở khóc vì con mèo của em vừa chết. Ngực tôi chợt nôn nao vì hơi ấm và tình thân mật từ người khác, vốn là thứ xa lạ với tôi bao lâu nay.
-"Như thế thật sao nhỉ?"
-"Còn cô thì đi đâu đấy?" Tôi hỏi.
-"Tôi lên tàu điện như thế này, xem thấy được đủ thứ chuyện. Cứ như là đường thẳng không bao giờ chấm dứt, không biết từ lúc nào đã đi như thế mãi. Phần nhiều là những người không quen biết. Tàu điện hầu như là một cái hộp kín, an định cho mình, từ buổi sáng trình vé tàu định kỳ để đi qua cửa soát vé, cho đến buổi tối, trở về ga cũ. Không phải sao?" Cô gái nói.
-"Chứ nếu không thì mỗi ngày sống trở thành bất an định vô cùng vì không có quy tắc gì cả." Tôi nói.
Cô gái gật đầu, tiếp lời.
-"Thực tế thì tôi không bảo là hãy làm như thế; tất cả là vấn đề lòng người đó thôi. Nếu chỉ nhìn đời người theo khía cạnh là chuyến tàu điện, chỉ cần đừng để những chuyện như trở về nhà hay công việc tiếp tục lẫn lộn vào cơ năng của tàu điện, thì phần đông những người đang ở trong con tàu này, với chỉ số tiền có sẵn trong ví đựng trong cặp của họ, có thể đi được đến những nơi chốn xa tít đến họ phải ngạc nhiên."
-"Đúng thế thật."
-"Tôi luôn luôn nghĩ thế, lúc đi tàu như thế này."
-"Rảnh rỗi quá nhỉ."
-"Cũng cùng một khung thời gian đó thôi, lúc ngồi chung chuyến tàu. Có người lấy sách đọc, có người ngắm quảng cáo ghi trên dây nắm, có người nghe nhạc. Cùng trong khung thời gian đó, tôi suy nghĩ về khả-năng-tính của tàu điện."
-"Thế tại sao thình lình biến thành cô gái đẹp chứ?"
-"Bởi tôi muốn nói chuyện với anh là người không xuống ga phải xuống. Chợt nghĩ ra thế để gợi sự chú ý đó thôi."
Tôi không còn hiểu rõ ràng được là mình đang nói chuyện gì với người nào nữa. Con tàu thì cứ liên tiếp ngừng ở ga rồi trườn mình vào đêm thâu, trùm phủ trong bóng tối, càng lúc càng xa khu phố tôi ở.
Người bên cạnh tạo cho tôi cảm xúc gì gần như là hoài niệm. Như mùi của nơi chốn mà không khí có lẫn lộn cả tình yêu thương lẫn ghét bỏ trước khi tôi được sinh ra. Nhưng đồng thời cũng truyền đến tôi cảm giác nguy hiểm nếu chạm tay vào, làm tôi không dám đến gần. Lòng tôi nơm nớp lo sợ. Không phải nỗi lo sợ vì mình đang say rượu hay phát cuồng, mà là cảm giác mình nhỏ nhoi theo bản năng sinh tồn. Giống như ý muốn chạy trốn mà loài động vật hoang ôm ấp một cách phản xạ vô điều kiện khi gặp phải loài thú khác lớn mạnh hơn rõ rệt.
-"Gì chứ ga mình ở thì không còn xuống đấy nữa cũng chả sao. Chuyện cũng thường có đó thôi."
Tôi mơ hồ nghe cô gái ấy nói như thế. Tôi chỉ nghĩ: Vậy sao? Rồi im lặng một hồi lâu.
Tôi im lìm nhắm mắt trong tiếng động và nhịp rung đều đều của tàu điện, tưởng tượng đến ga tàu nơi mình ở. Buổi chiều, bồn hoa giữa bùng binh trước ga nở hoa không tên màu đen màu đỏ lung lay. Phía bên kia có tiệm sách. Lúc nào cũng có người đứng san sát nhau đọc sách, xoay lưng về phía này. Vâng, phía này. Tôi có lẽ biến thành nhà ga, nhìn đăm đăm về phía trước ga. Mùi nước xúp thoang thoảng từ tiệm mì Tàu. Người ta sắp hàng mua bánh bao danh tiếng của tiệm bánh Nhật. Một đàn nữ sinh mặc đồng phục cười nói vang vang, hôm nay đi ngang qua với vẻ từ tốn khác thường. Lại một tràng cười nổi lên. Đám nam sinh trung học có vẻ mặt căng thẳng khi đi ngang qua đám nữ sinh ấy. Tuy cũng có vài cậu trong bọn vẫn bình thản. Chắc là đã có nhiều bạn gái ưa thích, trông mặt mày đẹp trai thế kia. Có cô nhân viên sở làm nào đấy trang điểm đẹp đẽ đến hoàn hảo, đi tay không, chắc là vừa xong việc người ta giao cho. Có vẻ chưa muốn trở lại sở vội. Trời đẹp thế này mà! Có người nhân viên tiếp thị đứng uống chai nước ngọt mới mua từ quán hàng bên cạnh. Lác đác nơi này nơi kia vài người đứng đợi người hẹn đến. Họ đứng đọc sách bỏ túi, hay đứng ngắm người ta qua lại; có người nhận ra người hẹn mình đến nên bước vội lại. Những cụ già, quang cảnh ngoài đời chầm chậm hiện đến trong mắt họ. Những người mẹ cõng bé thơ sau lưng. Hàng xe taxi sơn đủ màu sặc sỡ đợi khách ở bùng binh, đón được khách lên xe thì như chim vỗ cánh rời xa nhà ga. Khu phố này có những con đường rộng lớn và những toà nhà xưa cũ sắp ngay hàng thẳng lối.
Nghĩ là mình không còn trở lại nữa, thì tất cả những quang cảnh ấy lại vang vọng nơi đáy lòng mình, cứ như là những hình ảnh đầy ý nghĩa của cuốn phim nào mình đã xem ngày xưa. Tất cả mọi sự vật sống động ấy chiếu lên mắt mình thật thân thương. Ngày nào đó tôi chết đi, chỉ còn linh hồn quay trở lại trong một đêm hè, chắc hẳn thế giới cũng sẽ chiếu lại cùng một quang cảnh và cảm xúc như thế.
Ở đó, có Atsuko bước đến.
Ngay trước ga, giữa mùa hè, Atsuko rảo bước tiến đến. Kiểu tóc tôi đã nói là trông như một bà sồn sồn, bỏ đi cho rồi!, thế mà vẫn cứ búi chặt rồi cột túm lại sau đầu. Đôi mắt ti hí, chẳng hiểu có nhìn thấy thật không nữa. Trời nắng rỡ ràng thế kia, hẳn là chói mắt lắm. Cô mang một túi xách to tướng thay vì giỏ đi chợ. Mắt nhìn chăm chú như thèm thuồng bánh nướng trên xe hàng bán rong trước ga. Cô lưỡng lự, mua hay không? Rồi bỏ đi. Ghé vào tiệm thuốc. Nhìn đăm đăm vào dãy thuốc gội đầu. Thuốc gội đầu thì thứ nào cũng thế thôi, khỏi cần phải phân vân lựa chọn đến thế! Đừng lộ vẻ nghiêm trọng thế chứ! Lại ngồi xuống, vẫn còn phân vân. Có người đàn ông bước vội đụng vào Atsuko. Atsuko hơi nghiêng người tránh. Xin lỗi gì kia? Sao người bị đụng lại phải xin lỗi cơ chứ? Chính là đối với kẻ như thế thì phải nghiêm khắc như đã đối xử với tôi chứ! A, đã quyết định được thứ thuốc gội đầu nào rồi đấy. Và đứng nói chuyện dông dài với bà chủ tiệm. Cười tươi. Rồi ra khỏi tiệm thuốc. Dáng lưng gầy nhỏ. Đến như thành một lằn thẳng sắp sửa tiêu tán đi mất. Cô thong thả bước đi. Bước chân như nhảy múa, hít vào đầy lồng ngực không khí của khu phố nhỏ bé này.
Trong nhà là vũ trụ của Atsuko. Người đàn bà chất đầy nhà những vật nhỏ bé là những phân-thân của mình. Mỗi một vật nhỏ ấy, như thuốc gội đầu kia, đã được lựa chọn một cách thành khẩn, và cô ấy dần dần có bộ mặt gì đấy không phải là của một người mẹ mà cũng không phải là của một người con gái trẻ. Cô ấy đã giăng ra một lưới nhện đẹp đẽ mà đối với tôi thì vừa bẩn thỉu khó chịu, lại vừa trong xanh đến muốn bám chặt vào. Tôi cảm thấy khiếp sợ đến run người, không dám giấu diếm điều gì cả. Thứ ma lực thiên phú ấy nhồi tôi choáng váng. Không biết từ lúc nào.
-"Nghĩa là mới cưới nhau đấy chứ gì?". Cô gái bên cạnh tôi nói.
Tôi giật mình quay lại thực tại.
-"Cứ lo sợ không biết ngày nào sẽ phải dời ra thế giới bên ngoài cuộc sống tân hôn đấy chứ gì."
-"Đúng thế đấy. Cố gắng suy nghĩ đến đâu đi nữa cũng vô ích, vẫn còn là trẻ con thôi. Cứ cảm thấy bất an... Mà thôi, tôi về nhà đây. Tôi sẽ xuống ở ga tới. Cũng đã hết say rồi." Tôi nói.
-"Nói chuyện thế này vui quá." Cô gái nói.
-"Ừm." Tôi gật đầu.
Tàu điện dời đi nhẹ nhàng, cứ như là đồng hồ cát rơi mòn dần từng chút thời gian quý báu.
Có tiếng loa trong toa tàu báo cho biết tên của nhà ga sắp đến. Cả hai chúng tôi yên lặng. Lưu luyến không muốn từ giã, cảm thấy như đã ở đây một thời gian lâu thật là lâu rồi. Chừng như đã cùng nhau đi một vòng quanh Tokyo, qua tất cả các môi thể, tất cả các toà nhà, tất cả các vị trí của mọi người. Có cảm giác như thành phố này là một sinh vật bao bọc hết tất cả mọi nỗi đau của mọi thứ, cả niềm hoang mang của tôi đối với cuộc sống, cuộc đời này, và cả khuôn mặt của Atsuko nữa. Thành phố này hít thở mạnh cho tất cả mọi người đang có mặt nơi đây, mỗi người mang được trong mình một phong cảnh kéo dài đến vô tận.
Tôi muốn nói lên điều gì đấy, nhưng quay sang thì thấy cô gái bên cạnh đã trở lại thành ông già bẩn thỉu đang ngủ ngáy đều đều. Tôi nghẹn lời, tàu điện như chiếc thuyền chầm chậm êm nhẹ trở về sân ga cũ. Rồi tàu thắng giật lại, ngừng hẳn, cửa toa tàu mở ra.
Tôi đứng dậy, nghĩ thầm: Xin từ biệt, người kỳ vĩ ơi!
Phạm Vũ Thịnh dịch
Sydney 06-2007
