“Cái răng cái tóc là gốc con người”. Tóc rụng và thưa thì buồn lắm.
Thế mà, suốt cuộc đời, cứ 3 người đàn ông chúng ta, đến 2 người rụng tóc. Rụng tóc (alopecia) cũng hay xảy ra ở phụ nữ có tuổi, nhưng may mắn, ít khi làm phiền người còn trẻ. Đa số các trường hợp rụng tóc là do di truyền. Một số nhỏ các trường hợp rụng tóc gây bởi thuốc dùng, các bệnh tự miễn nhiễm (autoimmune diseases: cơ thể tạo những kháng thể tự tàn phá các cơ quan của mình), bệnh của tuyến nội tiết, sự nhiễm trùng, các chấn thương, căng thẳng tinh thần hay thể xác.
Kích thích tố sinh dục (sex hormones), nhất là các kích thích tố nam (androgens), cần thiết cho sự mọc lông và râu tại các vùng cằm, nách, háng và toàn thân. Tóc trên đầu mọc không cần đến kích thích tố nam. Ngược lại, kích thích tố nam được xem là thủ phạm khiến tóc rụng trong loại rụng tóc thường hay xảy ra có tên gọi “androgenetic alopecia”. Ở phụ nữ, nếu các chất kích tố nam hiện diện quá nhiều trong cơ thể, người phụ nữ rụng tóc, nhưng lại... mọc thêm nhiều lông trên người, tại những vùng lẽ ra không nên có nhiều lông như vậy. Các bất thường về kích tố khác, như suy hay cường tuyến giáp trạng (hypothyroidism hay hyperthyroidism), suy tuyến phó giáp trạng (hypoparathyroidism) hoặc suy tuyến não thùy (hypopituitarism), cũng làm rụng tóc.
Tóc như người, mọc, lớn lên (anagen phase), trưởng thành (catagen phase), rồi già (telogen phase), rồi... rụng. 85 đến 90% tóc trên đầu ta thuộc thành phần trẻ, đang trong giai đoạn lớn lên (anagen phase). Giai đoạn “trưởng thành” của tóc kéo dài độ 6 tuần, giai đoạn “về già” kéo dài 2 đến 4 tháng. Mỗi ngày, có khoảng 100 sợi tóc rụng, khi ở mỗi chân tóc, một sợi tóc non đang bắt đầu một mầm sống mới. Bây giờ, chúng ta hãy xem tóc trên đầu có thể rụng theo những kiểu nào, do những nguyên nhân ra sao?
Nguyên nhân
1. Rụng tóc thường xảy ra (common baldness):
Đây là kiểu rụng tóc hay xảy ra nhất. Trong suốt cuộc đời, cứ 3 đàn ông, lại có 2 người rụng tóc kiểu này. Rụng tóc kiểu thường hay xảy ra cũng thích làm buồn lòng các phụ nữ có tuổi. Người ta ngờ rằng rụng tóc kiểu này gây do sự thặng dư của chất kích thích tố nam trong cơ thể người rụng tóc. Di truyền cũng đóng một vai trò quan trọng. Vì vậy, bệnh rụng tóc này được đặt tên “androgenetic alopecia” (andro: thuộc về phái nam, genetic: có tính di truyền).
Đàn ông bị rụng tóc vùng trán, hai bên thái dương và trên đỉnh đầu (giống các tài tử Clint Eastwood, Robert Duval, hay như ông Gorbachev, người đã có công làm sụp đổ hệ thống Cộng sản Liên-xô và Đông Âu). Phụ nữ rụng tóc kiểu thường hay xảy ra thưa tóc ở vùng thóp, nhưng vẫn giữ được tóc ở trán. Tóc vùng bị rụng mảnh hơn, ngắn hơn và lạt màu hơn tóc ở những vùng không rụng. Phụ nữ rụng tóc kiểu này, nếu mọc thêm mụn trên mặt, thêm lông trên người, có thể bị bệnh nội tiết quan trọng cần được tìm hiểu để chữa trị.
Hiện có hai thuốc được dùng để chữa kiểu rụng tóc xảy ra nhiều nhất androgenetic này: thuốc thoa Rogaine và thuốc uống Propecia. Thuốc thoa Rogaine 2% ra đời vài năm trước, dùng cho cả hai phái nam và nữ. Nay mới có thêm thuốc thoa Rogaine với nồng độ cao hơn, 5%, song thuốc chỉ dùng cho phái nam. Cả hai loại thuốc thoa Rogaine 2% và Rogaine 5% mua được ở các nhà thuốc không cần có toa bác sĩ. Thuốc có thể gây chóng mặt, tim đập nhanh, và ngứa, khô, đỏ ở chỗ da đầu ta thoa thuốc. Khoảng 20-40% người dùng Rogaine thấy có kết quả khi dùng thuốc. Khi ngưng dùng thuốc, tóc lại tiếp tục rụng. Do đó, người ta cho rằng thuốc xức Rogaine có tác dụng ngăn tóc rụng hơn làm tóc mọc.
Gần đây, thị trường chữa bệnh rụng tóc có thêm thuốc uống Propecia 1 mg, dùng cho người phái nam bị rụng tóc androgenetic. Ngày uống 1 viên, sau thời gian 3 tháng đến 1 năm, nhiều người trẻ bị rụng tóc từ mức độ nhẹ đến không nặng lắm (mild-to-moderate hair loss), thấy tóc mọc lại kha khá (modest increase). Cũng như thuốc thoa Rogaine, nếu ngưng uống thuốc Propecia, tóc tiếp tục rụng. Khoảng 4% người dùng thuốc Propecia thấy giảm hứng thú trong chuyện ái ân (decreased libido), dương vật không cương cứng trong lúc ân ái (erectile dysfunction), hoặc số lượng tinh xuất ra giảm đi. Thuốc Propecia muốn mua, cần có toa bác sĩ.
Rụng tóc kiểu androgenetic, nếu nặng, chữa bằng giải phẫu cấy tóc. Nhiều người thích dùng tóc giả, hoặc đan tóc (hair weaves).
Phụ nữ rụng tóc kiểu androgenetic có thể chữa bằng thuốc xức Rogaine 2%, hoặc giải phẫu cấy tóc. Tóc giả phụ nữ nhiều kiểu rất đẹp, tất nhiên rẻ hơn giải phẫu, nên có người chọn giải pháp chữa trị này.
2. Tóc rụng sớm trong giai đoạn về già của tóc (telogen phase):
Đây là kiểu tóc rụng rồi tóc... lại mọc. Tóc rụng kiểu này hay xảy ra sau một biến cố: sau khi sanh, sau một cơn bệnh gây nóng sốt, bị nhiễm trùng, giải phẫu, xuống cân nhiều và đột ngột do diet để giữ eo, hoặc sau một cơn căng thẳng tinh thần hay thể xác (stress). Nhiều thuốc dùng cũng có thể gây rụng tóc kiểu này (thuốc chữa bệnh cao áp huyết, bệnh sầu buồn, ...). Khi đi khám bác sĩ, bạn nhớ đem theo các thuốc đang dùng ở nhà để bác sĩ xem.
2 đến 4 tháng sau khi xảy ra biến cố gây rụng tóc, tóc bắt đầu rụng. Tóc rụng là các sợi tóc đang trong giai đoạn về già (telogen phase). Tóc rụng ở toàn đầu, không ở một chỗ đặc biệt nào, và ít khi rụng hơn nửa số tóc có trên đầu. Do đó, trên đầu vẫn còn nhiều tóc, nếu không để ý kỹ, sẽ khó nhận thấy sự rụng tóc. Da đầu và các sợi tóc còn lại trông vẫn bình thường. Đi khám bác sĩ, có khi bác sĩ lại bảo: “Bạn rụng tóc thực ư? Trông bạn còn nhiều tóc hơn tôi”. Tóc rụng rồi tóc lại mọc. Sau khi thăm khám kỹ, và làm các thử nghiệm nếu cần, song không tìm thấy tật bệnh gì quan trọng gây rụng tóc cần chữa trị, bác sĩ khuyên bạn: “Bình tĩnh, bình tĩnh, với kiểu rụng tóc này, tóc bạn sẽ mọc lại trong vòng 2-3 tháng”.
Chữa rụng tóc loại này thích lắm, vì, chẳng cần thuốc men gì cả. Nhưng cũng khổ lắm, vì tâm lý nhiều người chúng ta rất lạ, không xem sự thăm khám kỹ lưỡng, giải thích tường tận cả tiếng đồng hồ theo đúng sách vở của bác sĩ là chữa trị, song chỉ cần một toa ghi đầy những thuốc... sau vài phút thăm khám. Gật gù nghe bác sĩ giải thích, có người vẫn muốn toa thuốc uống cho bổ tóc, thuốc xức cho tóc mau mọc, để trong uống ngoài thoa. “Bạn ạ, nếu có thuốc uống nào bổ cho tóc, tôi đã dùng cho tôi từ lâu rồi. Thuốc Propecia không dùng để chữa rụng tóc loại này”. Có người nghe quảng cáo bùi tai, đi tìm những cách chữa tốn kém chẳng có sách vở nào nói đến. “Bình tĩnh, bình tĩnh, tóc bạn sẽ mọc lại trong vòng 2-3 tháng”.
3. Tóc rụng trong giai đoạn đang tăng trưởng của tóc (anagen phase):
Loại rụng tóc này hiếm hơn loại trên, hay xảy ra ở những người được chữa trị bằng những thuốc chống ung thư, hoặc đang được chữa trị bằng chạy điện. Rụng tóc xảy ra trong vòng vài ngày đến vài tuần sau sự chữa trị. Tóc thường mọc lại khi sự chữa trị bằng thuốc chữa ung thư hoặc bằng chạy điện chấm dứt.
Rụng tóc xảy ra rất rõ rệt, vì có đến 90 phần trăm số tóc trên đầu rụng. Một vài thuốc dùng, trong đó có thuốc bao tử Tagamet cũng có thể gây rụng tóc loại này.
4. Tóc rụng vì bị tổn thương:
Nhiều người buồn tay, ngồi không vặt tóc, có khi vặt cả lông mày và lông mi. Nhiều trẻ em khỏe mạnh, bình thường, khi nghịch, thích làm trò này. Song người lớn mà cũng thích trò vặt tóc, đến trụi cả đầu, thường là bị bệnh tâm thần cần chữa trị. Tóc bị vặt thường là tóc giữa đầu, tóc quanh đầu không bị vặt, nên đầu mấy người hay vặt tóc trông giống đầu các thầy tu cạo tóc (“tonsure” pattern), giữa bị trụi, nhưng quanh đầu vẫn còn tóc. Ở những vùng tóc bị vặt và rụng, tóc bị xoắn lại, gẫy giữa chừng.
Mấy ông, mấy bà da đen lại hay rụng tóc kiểu khác. Da đen họ thích kiểu cọ, hay cuộn hoặc thắt bím tóc, để có những kiểu tóc thật lạ, trông không giống ai. Như thế mới “cool”. Ở những chỗ tóc cuộn hay thắt bím chặt quá, tóc bị kéo mạnh, phải đành đoạn rời khỏi da đầu.
5. Alopecia areata (rụng tóc từng vùng):
Bệnh rụng tóc này rất đặc biệt, gây rụng tóc từng mảng trên đầu. Có khi bệnh làm rụng tóc cả đầu (alopecia totalis), hay rụng hết tóc, lông của cả người (alopecia universalis), khiến người trông trụi lủi. Đây là một trong những bệnh y học gọi là “autoimmune diseases”: cơ thể tạo những kháng thể chống lại, làm hư hoại các cơ quan của chính mình.
Bệnh có thể tới thăm mọi lứa tuổi, và xảy ra đột ngột, gây rụng tóc ở một hay nhiều vùng trên da đầu. Những vùng này trơn láng, không bị đỏ, không gây đau. Có khi cần cắt chút thịt của da đầu để định bệnh. Sau nhiều tháng hay nhiều năm, nhiều người bệnh mọc tóc lại ở những vùng tóc bị rụng. Có điều, bệnh hay tái phát. Rụng tóc từng vùng areata thường được chữa trị bằng thuốc steroid dùng tại chỗ tóc rụng.
6. Rụng tóc do nấm:
Nấm là một trong bốn kẻ thù của chúng ta: vi trùng (bacteria), siêu vi trùng hay vi khuẩn (virus: bệnh cảm, cúm, viêm gan B, AIDS...), ký sinh trùng (bệnh sán lãi, sốt rét...), và nấm (fungus). Trong 4 kẻ thù này, trụ sinh chỉ tiêu diệt được vi trùng.
Nấm sinh cư lập nghiệp ở thú vật, ở đất, và ở người, lây nhiễm có cơ hội thuận tiện. Khi nấm tấn công da đầu, sẽ làm tóc rụng. Định bệnh nấm da đầu bằng cách xem tóc dưới kính hiển vi, hay gửi tóc đi phòng thí nghiệm cấy nấm. Bệnh nấm da đầu chữa trị bằng các thuốc uống griseofulvin, terbinafine, itraconazole, fluconazole.
7. Rụng tóc do bệnh giang mai:
20% người mang bệnh giang mai (syphilis) ở giai đoạn 2 bị rụng tóc (giang mai có 3 giai đoạn bệnh). Tóc rụng lỗ chỗ, trông giống như mọt ăn (moth-eaten). Rụng tóc gây do giang mai có thể trông giống bệnh rụng tóc “từng vùng” hay rụng tóc gây do nấm. Định bệnh giang mai không khó, chỉ cần thử máu. Cho đến nay, Penicillin chích vẫn là thuốc tốt nhất để chữa giang mai.
8. Rụng tóc do bệnh Lupus:
“Lupus erythematosus” là một bệnh “autoimmune” kỳ lạ: cơ thể người bệnh tự tạo ra những kháng thể chống lại, tàn phá mọi cơ quan của chính mình. Như một kẻ nội thù chăm chỉ làm công việc phá hoại. Vì sao vậy, thực chưa ai hiểu rõ.
Người bị bệnh Lupus có thể rụng tóc. Chỗ có tóc rụng tấy đỏ. Cắt thịt thử và xem dưới kính hiển vi bằng phương pháp “direct immunofluorescence” thường có thể định được bệnh. Rụng tóc do Lupus được chữa trị bằng thuốc steroid thoa và chích vào vùng rụng tóc. Nhưng, trong đa số các trường hợp, chỗ rụng tóc sẽ thành sẹo, chân tóc chỗ có sẹo bị phá hủy, và tóc không thể mọc lại. Trong nhiều trường hợp Lupus, thuốc dùng chữa bệnh sốt rét chloroquine được dùng để chữa trị và đem lại kết quả tốt.
Kể bệnh
Bạn thấy, rụng tóc gây do nhiều nguyên nhân khác nhau. Và mỗi kiểu rụng tóc lại cần một cách chữa trị khác biệt. Muốn chữa trúng, cần định đúng. Khi kể bệnh cho bác sĩ nghe về chứng rụng tóc của bạn, bạn nhớ kể bệnh mạch lạc, theo thứ tự thời gian, và dùng con số để diễn tả. Đặc biệt, bạn kể rõ 3 chi tiết quan trọng sau:
- Chứng rụng tóc của bạn kéo dài đã bao lâu: vài tuần, vài tháng, hay đã nhiều năm? (tránh dùng những chữ mơ hồ như “lâu rồi”, “mới đây”).
- Rụng tóc kiểu nào, ở vùng nào của đầu? Trong người, có chỗ nào bị rụng râu, hay lông bất thường không?
- Các triệu chứng bất thường nếu có.
Nếu bạn rụng tóc đã nhiều năm, tóc càng lúc càng thưa dần ở hai bên thái dương và trên đỉnh đầu, nhất là nếu có người trong gia đình cũng rụng tóc giống vậy: bạn bị rụng tóc kiểu thường hay xảy ra đấy (common baldness, còn được gọi là androgenetic alopecia). Tóc bạn rụng nhanh, ở toàn đầu, trong vòng vài tuần hay vài tháng? Có lẽ tóc bạn rụng khi chúng đang ở giai đoạn tăng trưởng (anagen phase) hoặc giai đoạn về già (telogen phase). Nếu bạn căng thẳng thể xác hay tinh thần (stress), vừa sanh nở hay bệnh nặng trong thời gian qua, hoặc bạn xuống cân để giữ eo quá đáng: nhiều phần là tóc bạn rụng khi chúng đang trong giai đoạn về già. Không lo, tóc còn quyến luyến bạn, và sẽ mọc lại trong vòng 2-3 tháng. Trong thời gian gần đây, bạn có được chữa trị bằng thuốc chữa ung thư hay chạy điện? Hay bạn đang dùng một loại thuốc nào đó làm rụng tóc, mà bạn không biết? Bạn có nhớ đem theo thuốc cho bác sĩ xem hay không?
Kém chịu lạnh, hay mệt mỏi, khô da, bị bón là những triệu chứng của bệnh suy tuyến giáp trạng (hypothyroidism). Bạn có nhớ kể những triệu chứng này của bạn hay không? Bạn biết, bệnh này cũng gây rụng tóc. Bạn mau mệt khi làm việc? biết đâu bạn bị thiếu máu do thiếu chất sắt (iron deficiency anemia), và rụng tóc là hậu quả của bệnh này. Giận ông xã hay bà xã, bạn có thói quen bứt tóc? (hỏi nhỏ này: bạn có bệnh tâm thần nào không?). Trông tóc bạn kiểu cọ lắm, bạn có bắt chước mấy người bạn Mỹ đen, cuộn tóc hay thắt bím chặt quá hay không, làm tóc đau đớn, và đành đoạn rời bỏ da đầu. Chỗ rụng tóc bị ngứa và đau khi sờ nắn? Không khéo, bạn bị nấm da đầu. Nấm thường ở trong đất, ở thú vật, có khi truyền sang bạn từ một người khác. Bạn có con chó, con mèo nào đang ở chung trong nhà không?
Thăm khám
Khi thăm khám cho bạn, bác sĩ sẽ để ý tìm những gì? Đúng sách vở, bác sĩ phải khám tóc và da đầu bạn, tất nhiên. Và phải khám những vùng có râu và lông khác, xem những vùng này cũng rụng râu hay lông bất thường không. Nếu rụng, tóc và râu, lông bạn rụng theo kiểu nào, tình trạng của những tóc, râu, lông còn lại, chưa rụng ra sao? Ở phụ nữ, nếu rụng tóc, nhưng lại mọc lông bất thường ở những chỗ lẽ ra chỉ có lông tơ, có thể đây là dấu chứng của một bệnh nội tiết quan trọng, và bác sĩ sẽ khám tìm thêm những dấu chứng khác của bệnh nội tiết này. Khám da và móng, để tìm những thay đổi bất thường, cũng quan trọng. Vì nhiều bệnh gây rụng tóc, cùng lúc cũng gây những vết bất thường trên da (bệnh lupus, bệnh giang mai), hoặc làm móng tay, móng chân thay đổi (bệnh “rụng tóc từng vùng”, bệnh lichen planus).
Một cách khám thường hay được làm: 8 đến 10 sợi tóc được gom lại và giật nhẹ. Bình thường, chỉ có nhiều lắm là 2 sợi tóc bị giật đứt. Nếu có 4 hay hơn 4 sợi tóc bị giật đứt, là bất thường. Nếu cần, bác sĩ sẽ cho bạn thử máu để xem bạn có bị thiếu máu, bị bệnh giang mai, bệnh Lupus, bệnh tuyến giáp trạng, ... Nếu cần, tóc của bạn sẽ được khảo sát dưới kính hiển vi, tìm những bất thường, tìm nấm, hoặc dùng để cấy vi trùng, cấy nấm (xem vi trùng hay nấm nào đang phá hoại tóc bạn). Có những trường hợp da đầu cần được cắt một miếng đem thử thịt (biopsy).
“Cái răng, cái tóc là gốc con người”. Người ta bỏ ra hàng triệu triệu đô-la mỗi năm để cố chạy chữa bệnh rụng tóc. Trong đó, có rất nhiều đồng đô-la được trả cho những chữa trị không có căn bản khoa học, không đem lại kết quả mong muốn, khiến tiền ta mất, tật ta, ta vẫn mang. Chữa rụng tóc, tùy vào nguyên nhân gây rụng tóc tìm ra. Với loại tóc rụng hay xảy ra nhất (common baldness), thuốc thoa Rogaine và thuốc uống Propecia đem lại niềm hy vọng cho nhiều người.
Bác sĩ Nguyễn Văn Đức
