Gánh đậu hũ Huế hay Quảng trị không khác gì nhau. Một đầu là hũ đậu, nó được bao quanh một lớp vải rơm để giữ nóng. Phía đầu gánh khác là cái thùng gỗ đựng những thứ cần thiết như chén muỗng , đường , chanh hay vài thứ linh tinh khác. Thau nước rửa chén nằm dưới, vài miếng lá chuối giữ nước khỏi chao. Tôi không biết miêu tả thế nào cho tận tường gánh hàng đậu hũ của o, nhưng có điều tôi chưa quên là tiếng rao mỗi khi o đi qua ngõ:
– Ai … đậu hũ !?
Mọi ngày cũng chiếc áo dài bạc màu, cũng cái nón đã đổi màu, xam xám, cùng dáng gánh nhẹ nhàng của o chẳng hề thay đổi.
Xóm tôi thật lạ? không kêu thì thôi, nếu có người kêu o lại, thế là con nít người lớn đều tụ lại mua thêm. Có thể ăn đông người vui hơn , đỡ “ô ngai” (ngượng ngùng) hơn. Có thêm vài người cùng ăn, ai cũng thấy tự nhiên, vui, quên bẵng đi không khí oi nồng mùa hạ.
O múc đậu vào chén sao thật khéo! Nhẹ nhàng, o vớt từng lát đậu mỏng manh nóng hổi vào chén, xong o thêm muỗng đường cát trắng tinh, một múi chanh nhỏ xíu. Hai tay o nhanh chóng, nhịp nhàng, những động tác không dư mà chẳng thiếu. Do vậy mà o không làm ai đợi lâu dù năm ba đứa nhỏ chúng tôi chờ quanh gánh đậu. Một đời “buôn gánh bán bưng”, thân quen trong mọi ngã đường quanh xóm. Nhà nào kêu thì o gánh vào. Khách trong nhà ngồi ngay trước hiên thuởng thức mấy chén đậu trưa hè. Tình làng nghĩa xóm càng đậm đà, khách ăn không ai xa lạ, mua- bán giúp nhau.
Tôi lại có dịp nhắc lại “cái gia tài”, nói đúng hơn là chút vốn liếng cỏn con của o bán đậu ngày đó. Mấy cái chén nhỏ được úp trên cùng, nhưng là chén sành. Mấy cái muỗng cũng bằng sành, khum khum xếp một lớp với nhau. Múi chanh xanh vỏ, thơm thơm mát dịu. Trộn tan xong muỗng đường, chén đậu hũ chưa nguội. Vị đậu hũ nóng tan đều vào lưỡi, thoảng mùi thơm chanh tươi làm người ăn khoan khoái trong lòng! Khách thuờng kêu thêm chén thứ hai nên hàng mau hết. Gánh hàng ít khi phải đi bán thật xa, từ đầu đến cuối phường là hết.
Hồi này còn có những gánh chè môn sáp. Tôi tin rằng thứ chè này do người Trung bày ra đầu tiên. Người Trung hay trồng môn khoai phòng khi thiếu đói, giáp hạt. Ngay từ cung đình Huế vua còn ưa ăn canh mít non, mắm nêm thì chè môn chắc không thể nào thiếu ở chốn Hoàng Cung. Hồi đó. chị thằng bạn tôi cùng phường có gánh chè môn sáp ngon “trứ danh”. Đó là lời đồn thôi, do tôi chưa hề ăn chè môn sáp của chị bạn tôi nấu do hàng ngày ngay sáng tinh mơ là chị đã gánh lên chợ Tỉnh (chợ Quảng Trị ngày xưa). Vậy là khách ăn của chị đâu phải là người trong phường tôi, mà là dân trên phố. Một buổi sáng sớm, đi ngang qua xóm thằng Mẹo, tôi có dịp thấy chị gánh hàng chè môn này lúp xúp ra khỏi con kiệt. Những mâm chè môn màu lam nhạt, múc sẵn ra chén, chồng lên nhau từng lớp.
Giờ tôi xin trở lại gánh đậu. Chuyện ngạc nhiên do nghề nghiệp sinh nhai, phường tôi chẳng hề nghe “cạnh tranh” như thời nay. Trời hè nóng bức, chiều chiều là thấy gánh đậu. Tiếng là ăn nóng, nhưng khi ăn xong lại thấy mát mẻ. Có thể do mồ hôi ra bớt. Con nít ưa cà-rem, nhưng trời hè, càng ăn nước đá càng cảm thấy nóng, không mát chút nào!
O gánh nhịp nhàng. Cái đòn gánh cong cong, mềm mại bao ngày trên vai. Gánh đậu còn xa tôi đã nhận ra o. O sắp đặt cho gánh đậu gọn gàng làm sao! Múi chanh cắt rất nhỏ, đến mức tôi không nghĩ rằng tôi cắt được. Tính toán chi ly o kiếm đồng lời. Tô đường cát trắng mịn, loại đắt tiền, o xúc thật khéo bỏ lên mặt chén đậu nhỏ- không quá ngọt, mà cũng không lạt để khách phải nài. Sau này, trong nam cũng có đậu hũ, xuơng xâm xuơng xáo… người ta muốn nhanh nên nước đường nấu sẵn, đen sì; tôi chẳng ưa.
Quảng trị vào hạ, nắng Nam Lào gay gắt như đổ lửa. Một thời, máy nước đá chưa nhiều trong thành phố. Thật ra trong những phường ngoại ô, bà con ưa ăn đậu hũ hơn là những thau nước trà đá chanh đường.
Vào nam, tôi vẫn thấy người trong này làm đậu hũ. Người ta làm đậu lại bỏ trong những song nhôm trắng xóa. Thế là nguội mất, không nóng bằng thứ đậu hũ gánh ngày xưa.
Nay tuy đậu hũ không lạ với bà con bên quê nhà. Thế mà thiếu? Thiếu là thiếu cái khung cảnh ngày đó. Khung cảnh mà người ở trên hay cuối phường đều là bà con cố cựu, cùng sống, cùng lớn lên từ thời Pháp, thời Đệ Nhất Cộng Hòa. Từ đầu đến cuối phường đi bộ “chưa tàn điếu thuốc”, gần nhau đến thế! nhà nào cũng biết tên nhau, chẳng ai xa lạ.
Tuổi già lẩn thẩn, hay nhớ về hình ảnh nào xa lắc…xa lơ, trong đó có gánh đậu hũ lởn vởn hiện về trong trí nhớ tôi. Tôi nhớ sao hình ảnh o giở cái nắp gỗ tròn lên… một màu trắng tinh khôi của hũ đậu, như đám mây trời dày đặc đang thu gọn lại bên trong. Tay o nhịp nhàng với xuống xớt từng vá đậu mong mỏng, mềm mại, vào từng cái chén sành nho nhỏ , xinh xinh, in hình rồng bay, hạc lượn. Một chút tưởng tượng, tôi hình dung cả một bầu trời mây trắng đang quyện mình trong chén đậu vào một ngày hè ./.
Đinh Hoa Lư
