*Hỏi:
-Trái rạ và giời leo đều do con siêu vi trùng varicella-zoster virus gây ra. Vậy bị trái rạ rồi, hoặc đã chủng ngừa trái rạ rồi thì có cần chủng ngừa giời leo hay không vì hai bệnh đều cùng do một thủ phạm gây ra?
-Đã bị giời leo rồi thì có cần chích ngừa giời leo hay không?
-Tôi năm nay 32 tuổi, làm sao để biết là mình có cần chích ngừa trái rạ hay không, vì nghe nói trái rạ ở người lớn còn nguy hiểm hơn ở trẻ con?
-Có phải ai cũng nên chích ngừa trái rạ và giời leo hay không?
-Đáp:
Trái rạ, tiếng Mỹ gọi là “chickenpox” hoặc “varicella,” là một bệnh có thể xảy ra ở bất kỳ lứa tuổi nào.
Nếu chưa từng bị trái rạ lúc nhỏ, hoặc đã bị trái rạ lúc quá nhỏ (hệ thống miễn nhiễm của cơ thể còn quá yếu, chưa đủ sức tạo ra kháng thể) thì người lớn vẫn có thể bị trái rạ.
Giống và khác nhau giữa trái rạ và giời leo
Tuy nhiên, bệnh giời leo (shingles, zoster, herpes zoster) khác với bệnh trái rạ (chickenpox, varicella) ở người lớn: Bệnh giời leo, chỉ xảy ra ở người đã từng bị trái rạ (và có thể đã có miễn nhiễm với bệnh trái rạ).
Bệnh giời leo xảy ra khi con varicella-zoster virus, sau khi gây ra bệnh trái rạ cho người bệnh, còn nằm (vùng) đâu đó trong các đường thần kinh trong cơ thể, “tái xuất giang hồ,” một khi cơ thể, sức đề kháng của người đã từng bị bệnh trái rạ, suy yếu đi.
Nếu một người đã từng bị trái rạ, và cơ thể khi đó đã có đủ khả năng để tạo ra kháng thể chống con virus này, thì người đó sẽ có miễn nhiễm với bệnh trái rạ suốt đời. Tức là người đó sẽ không bị trái rạ nữa, và do đó không cần chích ngừa trái rạ.
Tuy nhiên, dù đã có miễn nhiễm với bệnh trái rạ (do đã được chích ngừa, hay ở một người đã bị trái rạ rồi), nếu con varicella-zoster virus gây bệnh này (có cơ hội, và đủ sức) tấn công cơ thể trở lại, lần bệnh sau này do virus này gây ra, sẽ là bệnh giời leo.
Do đó, dù là do cùng một thủ phạm gây ra, người đã có miễn nhiễm với trái rạ, vẫn cần chích ngừa giời leo khi cần thiết.
Những ai cần chích ngừa trái rạ
Tất cả người lớn chưa có bằng chứng là đã có miễn nhiễm với virus trái rạ nên được chích hai liều thuốc chủng trái rạ, ngoại trừ trường hợp họ có chống chỉ định (tức là các trường hợp mà việc dùng thuốc có thể gây nguy hiểm cho người dùng hoặc bào thai), như là người đang có bầu hay dự tính có bầu trong vòng ba tháng, bị suy giảm miễn dịch, bị ung thư máu, bị dị ứng với neomycin, gelatin, vân vân.
Người lớn (lại càng) cần chú ý trong việc chích ngừa bệnh này. Vì nếu người lớn bị trái rạ thì nguy cơ bị các biến chứng nặng (như viêm phổi, viêm não, biến chứng vào gan…) sẽ cao hơn so với các trường hợp bệnh ở trẻ em.
Cần quan tâm đặc biệt để chích ngừa cho những ai:
-Có tiếp xúc trực tiếp với người có nguy cơ cao bị bệnh nặng (như là nhân viên y tế và tiếp xúc với người trong gia đình bị suy giảm miễn dịch).
-Có nguy cơ cao bị lây bệnh (như các thầy cô giáo, những người chăm sóc trẻ em, sinh viên, quân nhân, sống chung nhà với trẻ em, phụ nữ không có bầu trong tuổi có thể sinh đẻ, những người đi du lịch quốc tế).
Bằng chứng có miễn dịch với varicella ở người lớn có thể bao gồm:
-Giấy tờ chứng minh đã có chích hai liều varicella cách nhau ít nhất là 4 tuần.
-Những người sinh ở Hoa Kỳ trước năm 1980 (ngoại trừ các nhân viên y tế và phụ nữ [có thể] có thai).
-Đã từng bị trái rạ, được chẩn đoán hoặc chứng nhận của bác sĩ.
-Đã từng bị giời leo (herpes zoster) và được chẩn đoán bởi bác sĩ.
-Xét nghiệm cho thấy đã có miễn nhiễm với trái rạ.
Các phụ nữ có bầu đều cần được kiểm tra xem đã có miễn dịch với siêu vi trùng bệnh trái ra hay chưa. Những phụ nữ không có chứng cớ là đã có miễn nhiễm với trái rạ nên được chích mũi ngừa varicella đầu tiên ngay sau khi sanh hay chấm dứt thai kỳ và trước khi xuất viện. Mũi thứ nhì nên được chích từ bốn đến tám tuần sau mũi thứ nhất.
Những ai cần chích ngừa giời leo
Một liều duy nhất của thuốc chủng ngừa giời leo được khuyến cáo cho những người từ 50 tuổi trở lên (theo hãng chế tạo thuốc), hoặc cho người từ 60 tuổi trở lên (theo hội đồng cố vấn về chủng ngừa Hoa Kỳ – Advisory Committee for Immunization Practices, ACIP).
Dù là trước đây người đó đã từng bị giời leo hay chưa, vẫn đều nên chích ngừa giời leo, nếu không có chống chỉ định.
Những người với các tình trạng đau yếu mạn tính cũng có thể chủng ngừa thuốc này, trừ khi có chống chỉ định hay những tình trạng cần phải thận trọng khi chích ngừa thuốc này.
Các chống chỉ định (tức là các tình trạng khiến cho việc chích thuốc này có thể gây ra nguy hiểm cho bệnh nhân, do đó, họ không nên dùng thuốc này) bao gồm:
-Những người đã từng bị dị ứng với các thành phần của thuốc này hoặc chất gelatin.
-Đã từng bị sốc thuốc (anaphylactic/anaphylactoid reaction) với neomycin.
-Bị ung thư máu (leukemia hoặc lymphoma).
-Bị suy giảm miễn dịch, ví dụ như bị nhiễm HIV, đang bị lao mà chưa điều trị.
-Có bầu hoặc dự định có bầu trong vòng ba tháng.
Cần thận trọng khi chích nếu đang bị các bệnh cấp tính và đang sốt.
Thuốc ngừa giời leo hiện đang được Trung Tâm Phòng Ngừa Dịch Bệnh Mỹ (CDC) chuẩn thuận cho dùng là Shingrix và Zostavax.
Shringrix là thuốc chủng ngừa mới hơn, có hiệu quả hơn, cần chích hai lần, lần thứ nhì sau lần đầu từ hai đến sáu tháng. Cho người từ 50 tuổi trở lên. Là chọn lựa đầu tiên cho việc phòng giời leo. Những ai đã chích Zostavax rồi, cũng có thể chích thêm Shingrix.
Zostavax là thuốc chủng ngừa cũ hơn, hiệu quả không cao bằng Shingrix, chỉ cần chích một lần. Được CDC khuyến cáo cho người từ 60 trở lên, dù rằng hang chế tạo cho rằng có thể dùng ở người 50 tuổi trở lên. Hiện nay, thuốc này có thể dùng ở người không thích chích Shingrix hoặc dị ứng với Shingrix, hoặc khi lúc đó chỉ có thuốc Zostavax mà không có sẵn Shingrix). [qd]
Thân mến,
(714) 531-7930, drnguyentranhoang@gmail.com
