Khi nhìn vào luận án và trước khi ký tên vào văn bằng chứng chỉ kiến trúc cho chàng sinh viên trẻ tuổi Antoni Gaudi, một giáo sư trường The Escuela Tecnica Superior d’Arquitectura tại Barcelona nói rằng: “Không biết chúng ta trao chứng chỉ này cho một người điên hay cho một thiên tài! Hãy đợi thời gian trả lời.”
Lời nói đó được nói vào năm 1877, năm ra trường của Antoni Gaudi, một sinh viên rất tầm thường, yếu kém về mọi môn học ngoại trừ hai môn “đồ họa và thiết kế building.”
Ngày nay câu trả lời đó đã được giải đáp. Năm 2011 đã có hơn 3 triệu du khách đến viếng thăm những công trình mà Gaudi đã tạo dựng cho dù đã hoàn tất hay vẫn còn đang được tiếp tục xây dựng tại Barcelona.
Nhưng Antoni Gaudi là ai? Ông sanh năm 1852 tại Reus của Tarragona, một thành phố nhỏ nằm về phía Nam Barcelona của Tây Ban Nha. Từ thuở nhỏ, đời sống ông được gắn bó gần gũi với thiên nhiên. Đặc biệt ông có năng khiếu quan sát và phân tích thiên nhiên. Lớn lên ông theo học về ngành kiến trúc, nhưng ông cũng học thêm về triết học, kinh tế, lịch sử và mỹ học. Ông có một quan niệm riêng biệt khác hẳn, ông cho rằng phong thái kiến trúc không tùy thuộc vào các ý tưởng mỹ học mà tùy thuộc vào khung cảnh xã hội chính trị.
Năm 1883, ông nhận lãnh “project” thiết kế và xây ngôi nhà thờ Sagrada Familia. Khởi thủy đây là một dự án của một ông thầy cũ của ông với một ý tưởng dùng các vật liệu khác lạ để xây dựng các trụ cột nhà thờ. Tuy nhiên ý tưởng này đã bị chống đối và người thầy cũ của ông đã phải bỏ dở công trình này và nhường lại cho ông.
Gaudi không thích tham dự vào không khí chính trị, ông sống cô đơn và thường được cho là một người ít giao thiệp, tính tình khó ưa, cộc cằn, và kiêu ngạo. Tuy nhiên, có những người bạn thì lại cho là ông tốt và lịch sự với tất cả bạn bè. Từ ngày nhận lãnh công trình Sagrada Familia, ông đã dành hết cuộc đời còn lại để theo đuổi công trình này.
Nếu có ai hỏi tôi “ngôi nhà thờ nào lạ lùng nhất mà tôi đã gặp,” tôi sẽ không nghĩ ngợi mà trả lời ngay là ngôi nhà thờ Sagrada Familia ở thành phố Barcelona của Tây Ban Nha (Spain). Cho dù tôi đã có dịp đến thăm viếng rất nhiều ngôi nhà thờ. Mỗi nơi đều có chút ít khác lạ về kiến trúc, về đức tin, nhưng chưa ngôi nhà thờ nào lại cho tôi ấn tượng lạ lùng như ngôi nhà thờ Sagrada Familia.
Theo bản vẽ chính của Antoni Gaudi năm 1883, thì Sagrada Familia là một ngôi thánh đường mang phong thái Gothic, và mái vòm cong hiện đại như những hàng cây cao vút. Các tàng cây tựa như mái vòm cong che kín điện thờ. Phần bên trong điện thờ có lẽ do những người nối tiếp công trình của ông thiết kế, vì khi ông mất thì chưa đến 1/4 công trình của Sagrada Familia được hoàn thành.
Được thiết kế và xây dựng từ năm 1883. Nhưng vì tài chính eo hẹp, cũng như hơn 30 năm ngưng trệ vào những năm chiến tranh thế giới và nội chiến Tây Ban Nha. Cho nên thời gian cần để hoàn tất công trình này càng kéo dài thêm. Công trình xây dựng Sagrada Familia hoàn toàn trông chờ vào sự đóng góp của tín đồ, nên tiền cũng là một vấn đề rất lớn với công trình to lớn này.
Ý tưởng Gaudi dự định xây tất cả 18 ngọn tháp xây chung quanh nhà thờ. Có 12 ngọn tháp tượng trưng cho 12 vị thánh tông đồ. Bốn ngọn tháp biểu tượng cho bốn vị thánh đã truyền bá phúc âm như St. Luke, St. Mark, St. John, và St. Matthew. Một tháp biểu tượng cho Đức Mẹ Maria và một ngọn tháp cao nhất (170 mét) sẽ là tháp biểu tượng cho Chúa Jesus. Ngọn tháp này dự định sẽ ngọn tháp cao nhất ở Barcelona mà không có buiding nào vượt qua được. Chưa biết điều đó có thể thực hiện được hay không trong một thế giới tiến bộ và ganh đua ngày nay. Hiện tại công trình mới chỉ hoàn thành 10 ngọn tháp, bốn tháp đang được xây cất và bốn tháp chưa được bắt đầu.
Hiện nay, Sagrada Familia cũng đã hoàn thành một phần nào để lôi cuốn du khách. Chỉ cần nhìn sơ qua về phần phía ngoài của ngôi nhà thờ, cũng đã đủ sức quyến rũ người xem. Mặt tiền của nhà thờ được trang trí bằng các hình tượng điêu khắc tỉ mỉ, miêu tả hình ảnh các thiên thần và nhân loại cùng hướng về chào mừng ngày Chúa giáng sinh. Sự cầu kỳ nhưng đẹp đẽ của các bức tượng khiến du khách phải dừng chân để xem và để tìm hiểu.
Bước vào bên trong nhà thờ, mọi người kinh ngạc về một lối kiến trúc ở phần cung thánh hoàn toàn mới lạ. Phần trong rất là sáng sủa chứ không tối như những phong cách kiến trúc nhà thờ cổ xưa. Một số các khung cửa kính màu sắc hiện diện, nhưng cũng có một số các khung kính trong suốt làm phần bên trong sáng sủa hơn. Các trụ cột được thiết kế như là những hàng cây cổ thụ cao vút, các tàng cây lá đan chéo nhau như là để giữ mái vòm. Các bức tường chung quanh nhà thờ cũng là các hàng cây xen kẽ, các hàng ghế bên trên các hàng cây được thiết kế một cách khéo léo để có thêm chỗ ngồi cho tín đồ đến tham dự Thánh lễ.
Sagrada Familia dự trù sẽ đón 8,000 người tham dự thánh lễ. 7,000 người ở phía dưới và 1,000 người ở các tầng trên quanh tường. Phần cung thánh được làm một cách đơn giản nhưng rất đẹp, thoáng mát nhưng không cầu kỳ.
Phía sau nhà thờ là một công trình hình tượng điêu khắc khắc hẳn phía mặt tiền. Trong khi mặt tiền diễn tả về ngày Chúa Giáng Sinh, thì trái lại bức tường phía sau nhà thờ miêu tả về cuộc đời hy sinh và các chặng đường thánh giá của Chúa.
Từ bức tượng miêu tả Juda ôm hôn Chúa, nhưng bên dưới chân có hình tượng con rắn nhắc nhở đến sự bội phản. Một phương trận (matrix) cho quý vị cộng tất cả các số này lại, dù cộng ngang, cộng chéo, hay cộng các số từ trên xuống dưới thì tổng số cũng ra số 33, số tuổi của Chúa qua đời. Hình tượng con gà, hình ảnh Chúa vác thánh giá, tấm khăn in trên mặt Chúa, Chúa chịu đóng đinh, Chúa phục sinh… đều được nhắc nhở một cách nhẹ nhàng qua các biểu tượng trình bày ở cổng phía sau nhà thờ.
Nếu có đủ tiền thì công trình kiến trúc xây dựng Sagrada Familia được dự trù hoàn tất vào năm 2026, nhằm kỷ niệm đúng 100 năm ngày Gaudi qua đời. Tuy nhiên, mặc dù chưa hoàn thành xong, nhưng Sagrada Familia đã được liệt vào danh sách di sản thế giới UNESCO vào Tháng Mười, 2010, về cách kiến trúc biểu tượng của nó. Đức Giáo Hoàng Benedict XVI cũng đã đến thăm và công bố Sagrada Familia là một thánh đường Catholic.
Có người đã gọi Sagrada Familia Church là nhà thờ Thánh Gia Sagrada, nghe ra thì có vẻ hơi khó hiểu. Nhưng có câu nệ gì về ngôn từ. Có thể ngôi nhà thờ Sagrada Familia chưa cho mọi người cảm thấy đầy đủ đức tin như những ngôi nhà thờ cổ, hay những ngôi nhà thờ nổi tiếng linh thiêng, nhưng rõ ràng Sagrada Familia cho mọi người ngoài Thiên Chúa Giáo có thể hiểu một cách khái quát về tất cả cuộc đời sống của Chúa. Phải chăng đây mới chính là ý nghĩa sau cùng mà Gaudi muốn gửi gắm đến những ai đến thăm viếng nơi đây.
Sagrada Familia chỉ là một trong những di sản của Gaudi gửi đến con người. Đã đến Barcelona mà bạn chưa ghé mắt nhìn qua Casa Mila, Casa Batllo để biết một chút “điên lạ lùng” của một thiên tài thì cũng thật uổng khi đến Barcelona.
Một ngày Tháng Sáu, 1926, Gaudi trên đường đi đến nhà thờ đã bị xe tram (một loại xe điện) đụng phải và lấy đi mạng sống của ông trong lúc công trình Sagrada Familia chỉ mới xong một phần rất nhỏ. Phải thêm ít năm nữa thì Sagrada Familia mới hoàn thành thêm các chi tiết bên trong cung thánh, cũng như cầu thang máy để có thể đưa du khách lên các tầng cao nhất của các ngọn tháp. Kiến trúc chỉ chừng như bây giờ thôi cũng đã cho mọi người thấy được ý tưởng lạ lùng của Antoni Gaudi.
Không biết Gaudi có điên hay không, nhưng bây giờ ai cũng xem ông như một thiên tài. Điên và thiên tài nhiều khi là một và chỉ cách nhau ở một khoảng thời gian.
Trần Nguyên Thắng/ATNT Tours & Travel
