Chúng ta đang sống trong một thế giới toàn cầu hoá, nhờ những chuyến bay quốc tế, con người có thể mang bệnh tật đến bất kỳ thành phố nào chỉ trong vài giờ và một khi một con vi-rút đáp xuống, chỉ cần 1 cú hắt hơi để phát tán dịch bệnh ra cộng đồng.
Khi con người ở thời kỳ nguyên thuỷ, tập trung thành nhóm nhỏ và lang thang trong vùng Xavan hoang dã, chúng ta chưa bao giờ ở đủ lâu một chỗ để các vi sinh vật truyền nhiễm có thể lây lan. Nhưng với sự xuất hiện của cách mạng nông nghiệp cách đây 10.000 năm và với sự xuất hiện của nhà ở cố định, con người bắt đầu sống cạnh động vật, từ đó thuận tiện cho việc lây lan vi khuẩn và virus giữa vật nuôi và con người.
Dịch và đại dịch xuất hiện dưới nhiều dạng và nhiều hình thức. Ví dụ như năm 2010, trận động đất tàn khốc đã tàn phá Haiti, buộc hàng ngàn người phải vào các trại tị nạn tạm bợ. Trong nhiều tuần, các trại tị nạn đã trở thành mảnh đất béo bở cho vi khuẩn tả, một loại vi khuẩn lây lan qua nước nhiễm bẩn, gây nên trận dịch khắp cả nước. Nhưng nguyên nhân thường gặp nhất gây ra các trận dịch chính vi rút như sởi, cúm và HIV. Và khi chúng lan rộng ra toàn cầu, ta gọi đó là đại dịch.
Các nhà khoa học đã phục hồi ADN từ vi khuẩn lây truyền bệnh lao từ các xác ướp Ai cập cổ đại. Và năm 2011, các nhà khoa học đã khảo sát hố chôn dịch hạch ở London có thể dựng lại bộ gen của vi khuẩn Yersinia pestis, vi khuẩn gây ra Cái chết đen vào thế kỷ 14. Dịch hạch được cho là có nguồn gốc từ Trung Quốc khoảng năm 1340, lây lan về hướng tây dọc theo Con đường Tơ lụa, tuyến đường bộ chạy từ Mông cổ đến Crimea. Năm 1347, dịch hạch đã lan đến Địa Trung Hải, khoảng năm 1400, dịch hạch đã giết hơn 34 triệu người Châu Âu, đưa nó đến một cái tên: Cái chết đen.
Tuy nhiên, đại dịch giết người khủng khiếp nhất chính là cúm. Ở Bắc Mỹ và Châu Âu, các đợt cúm theo mùa xảy ra vào mùa thu và mùa đông, những cơn bệnh này thường nhẹ. Tuy nhiên, cứ mỗi 20 đến 40 năm, loại virus này trải qua quá trình đột biến lớn. Điều này thường xảy ra khi virus cúm gia cầm gặp và trao đổi gen (hoán chuyển sinh kháng) với virus cúm lợn. Đại dịch đầu tiên được ghi lại xảy ra năm 1580. Thế kỷ thứ 18 và 19 đã chứng kiến thêm ít nhất sáu đại dịch.
Trong thời kỳ chết chóc, không gì có thể so sánh với Đại dịch Cúm Khủng khiếp của năm 1918. Dấu hiệu đầu tiên của đại dịch xuất hiện vào mùa xuân, khi quân đội Mỹ ở miền bắc nước Pháp bắt đầu than ớn lạnh, đau đầu và sốt. Tháng 9 sau đó, ở các trại Quân đội Mỹ gần Boston, binh lính bắt đầu suy sụp hàng loạt, khiến họ phải chuyển đến bệnh xá quân y. Một bác sĩ quân y ở đó nhớ lại, hai giờ sau khi nhập viện, họ có các nốt màu hồng trên gò má, sau đó bạn có thể thấy mảng xanh tím lan rộng từ tai họ, lan khắp cả mặt. Và cái chết ập đến chỉ sau vài giờ.
Trên chuyến tàu S.S. Leviathan, một tàu vận tải Mỹ lớn trên đường đến Bordeaux, những người đàn ông ốm yếu bị chảy máu mũi, vật vã trên boong tàu giữa giường nằm ướt đầy dịch thể của họ. Trong khi đó, lính Anh từ miền Bắc nước Pháp trở về trong kỳ nghỉ phép đã đem bệnh cúm đến Dover và các cảng Channel, từ nơi này, virus được tàu hoả đưa đến London. trước khi đại dịch kết thúc vào tháng tư năm 1919, ước tính 675.000 người Mỹ và 230.000 người Anh đã chết. Chỉ riêng Ấn độ, gần 10 triệu người chết, số người chết toàn thế giới là con số chấn động 50 triệu.
Nhưng đó đã là quá khứ. Ngày nay, máy bay có thể vận chuyển vi rút đến bất kỳ nước nào trên địa cầu trong một thời gian ngắn so với năm 1918. Tháng 2 năm 2003, một bác sĩ Trung Quốc đã đến Khách sạn Metropole Hồng Kông và cảm thấy không khỏe. Không ai biết ông ta mang một loại virus mới có nguồn gốc động vật được gọi là SARS, bệnh Hô hấp Cấp tính.
Trong vòng 24 giờ khi nhận phòng 913, mười sáu người khách khác đã bị lây nhiễm và tiếp tục cấp số nhân, những ngày tiếp theo năm máy bay đã đáp xuống các điểm du lịch, lây lan virus cho Việt Nam, Singapore và Canada. Các chuyến bay giữa Hồng Kông, Toronto và các thành phố quốc tế khác đã nhanh chóng bị ngăn chặn bằng các biện pháp khẩn cấp. Chỉ trong vòng 4 tháng sau khi bùng nổ, SARS đã lây nhiễm 29 nước trên thế giới và cướp đi mạng sống của 1.000 người chết.
Cuối cùng vi rút đã nhanh chóng được ngăn chặn, tuy nhiên, những tin tức vô căn cứ trên internet vẫn lan truyền tạo nên sự hoảng loạn, du lịch Hong Kong và các thành phố bị ảnh hưởng buộc phải tạm dừng, tổn thất kinh doanh hơn 10 tỉ USD. Tuy nhiên, có một số ngành kinh doanh như thực phẩm, bảo hiểm,... vẫn làm ăn rất tốt. Trên hết, SARS là một lời nhắc nhở rằng đại dịch luôn đi liền với sự hoảng hoạn.
Đại dịch có thể khởi đầu ở quy mô nhỏ, sau đó lây lan theo cấp số nhân và trở thành thảm họa tương đương với chiến tranh hoặc thiên tai. Ngày nay khoa học cho chúng ta khả năng để phát hiện các đại dịch ngay từ rất sớm để tiến hành hành động giảm sức ảnh hưởng của chúng. Nhưng đừng chủ quan vì đây là cuộc chạy đua không hồi kết và nếu con người chậm một nhịp, hậu quả sẽ vô cùng lớn!
Hiện nay, chủng virus mới COVID-19 đang hoành hành với 244.000 ca nhiễm và 10.000 ca tử vong tính đến ngày 20/3, một con số vô cùng khủng khiếp khi mà khoa học và y tế phát triển như hiện nay. Vào ngày 11/3 vừa rồi, WHO chính thức tuyên bố dịch bệnh hô hấp cấp do virus Corona chủng mới gây ra (COVID-19) là đại dịch toàn cầu. Thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng đang phải gồng mình chống trả, do đó, mọi người hãy hết sức bình tĩnh, đoàn kết, cùng chung sức đẩy lùi đại dịch này.
