Suối phun nước nóng ở Yellowstone
Yellowstone ở góc Tây Bắc tiểu bang Wyoming trên vùng núi Rocky Mountains thuộc Trung Tây Hoa Kỳ cách Los Angeles 1,052 miles. Yellowstone có những suối nước nóng ngầm bị áp suất đè nén bắn lên thành những vòi nước phun cao hơn 100 feet, có những núi lửa ngầm dưới lòng đất không phun lửa mà lại phun bùn khi nguội lại thành những lớp đá màu vàng. Ở đây còn có non cao, vực thẵm, thác buông những dòng nước bạc và những đàn trâu rừng, nai vàng an nhàn thong dong gặm cỏ dửng dưng trước cõi nhân gian xôn xao xua động.
Ðoạn đường dài khoảng 16 miles đi về hướng Nam từ Madison đi Old Faithful qua vùng lòng chảo có tên gọi là Geyser Basin là nơi có rất nhiều vòi nước phun thiên nhiên mà tiếng Anh gọi là Geyser. Geyser được tạo thành bởi áp suất gia tăng trong những suối nước nóng ngầm trong lòng đất, khi áp suất quá cao nước sẽ bị bắn lên trên không qua những đường nứt trên mặt đất. Trong công viên quốc gia Yellowstone có trên 300 geyser và không có cái nào giống nhau, có những cái bắn lên cao hàng trăm feet, có những cái nước sôi sùng sục và cao chỉ vài feet với hơi nước nóng bốc lên nghi ngút. Nổi tiếng nhất ở Yellowstone là geyser có tên là Old Faithful vòi nước phun thẳng đứng và rất cao từ 100 đến 180 feet và chu kỳ phun gần như không thay đổi là mỗi tiếng đồng hồ.
Nửa đường tới Old Faithful chúng tôi đi ngang qua vùng Low Geyser Basin và dừng lại ở Fountain Paint Pot ở phía tay mặt cạnh con sông Firehole nơi đây có con đường Trail Loop dài nửa mile nếu đi hết mất độ nửa tiếng đồng hồ. Trên con đường này du khách có dịp quan sát hàng chục vũng nước nóng hoặc bùn, nước trong vũng màu xanh lục bốc khói và đất thì trắng hoặc vàng và rất nhiều gayser, mỗi lần đến đây du khách sẽ được chứng kiến ít nhất một lần gayser hoạt động phun nước. Vùng này thoáng nhìn giống như ruộng muối vì đất trăng trắng và không có cây cỏ, đây đó những cụm khói hơi nước nghi ngút la đà.
OLD FAITHFUL INN
Cách đó 8 miles về hướng Nam chúng tôi tới Old Faithful và Gerald đậu xe gần tòa nhà cổ được xây bằng đá và gỗ tùng bách đen đúa. Tòa nhà có tên là Old Faithful Inn được xây năm 1904 đến 1905 do Robet C. Reamer thiết kế, là khách sạn để du khách nghỉ đêm trong khi viếng thăm vòi phun nước Old Faithful. Chúng tôi vào bên trong để thăm thú cho biết về khách sạn cổ xây cách đây đã gần 100 năm. Phòng lễ tân bàn ghế rất cổ và trần nhà nơi đây cao đến 65 feet nhìn suốt 6 tầng lầu dầy đặc những cột nhà bằng gỗ thô sơ sơn màu nâu đậm trông kỳ dị nhưng lạ mắt. Cũng nơi phòng khách một lò sưởi vĩ đại tôi chưa từng thấy bao giờ! Ống khói lò sưởi khổng lồ xây bằng đá chạy thẳng lên trên nóc khách sạn. Phòng khách sạn cũng được trang trí toàn bằng gỗ thô sơ và có giá thuê từ $65 đến $200 một đêm. Khách sạn được tu bổ nhiều lần như được nới rộng thêm phòng ở 2 cánh tòa nhà vào các năm 1915 và 1927. Năm 1959 bị một trận động đất làm sập ống khói và hư lò sưởi ở phòng ăn. Lần tu bổ mới nhất là cách đây vài năm để ăn mừng khách sạn 100 năm. Hiện giờ khách sạn có tất cả 327 phòng và do công ty Xanterra Parks & Resort khai thác kinh doanh. Trong khách sạn có đầy đủ nhà hàng ăn uống như buffet sáng và trưa. Khách sạn Old Faithful Inn thuộc loại Historic Landmark, du khách đến Yellowstone nếu không đặt chân vào bên trong khách sạn là một điều thiếu sót cũng không khác nào tới Tây Tạng mà quên... thỉnh kinh. Khách sạn đẹp hay “weird” tùy người đối diện nhưng nên vào xem cho biết lối trang trí rất đặc biệt của vùng Viễn Tây vào thế kỷ trước.
Gần đó còn có một nhà trọ khác cũng lâu đời là Old Faithful Lodge mà những nhà cho thuê là những cabin. Những căn nhà này được xây cất bằng nhiều đợt khác nhau trên phần đất mà ngày xưa là những nhà lều tent cho khách thuê khi nơi đây chưa có khách sạn. Hiện Old Faithful Lodge cũng được quản lý bởi công ty Xanterra Parks & Resort và cạnh đó là 2 nhà trọ khác nữa. Trong vùng này ngôi nhà cổ xưa nhất là tiệm tạp hóa Lower Hamilton Store hiện nay vẫn còn hoạt động, phía trước tiệm là một mái hiên bằng gỗ thông là nơi du khách hay ngồi thư giãn uống cốc cà phê ngắm ngọn đồi Geyser Hill.
SUỐI PHUN OLD FAITHFUL
Từ khách sạn cổ chúng tôi đi trên những con đường lót ván cao hơn mặt đất độ 3-4 feet ngang qua vùng đất sình màu trắng để ra vòi phun có tên là Old Faithful. Sở dĩ có tên này là vì vòi phun có thời gian nghỉ đều đều rất đáng tin cậy mà nhân viên làm cho công viên (Rangers) đoán được không sai quá 10 phút. Khi chúng tôi đến thì thời gian nghỉ là 80 phút và vòi nước phun trở lại, ngọn nước như phông tên bắn thẳng lên cao lối 130 feet mà đứng trong khách sạn nhìn rất rõ nhưng đẹp nhất là lên trên đồi Geyser Hill nhìn xuống. Vòi phun hoạt động liên tục khi thấp khi cao kéo dài khoảng 2 phút và chúng tôi đứng cách đó khoảng 300 feet vì gần sẽ bị gió thổi tạt ướt. Theo tài liệu lấy từ căn nhà Visitor Center gần đó vòi phun Old Faithful có thời gian ngừng nghỉ từ 35 đến 120 phút và thời gian phun từ 1 phút rưỡi đến 5 phút, thời gian nghỉ lâu thì khi phun sẽ lâu nhưng trong một năm thì không thay đổi nhiều, thí dụ năm nay mỗi lần nghỉ 80 phút thì năm tới có thể nghỉ 82 phút. Suối phun hoạt động ngừng nghỉ khá đúng giờ nên người ta tin tưởng và đặt cho tên đó có nghĩa là Niềm Tin Cũ. Mỗi lần phun ngọn suối bắn lên trên không từ 3,700 đến 8,400 gallons nước sôi gặp không khí lạnh chúng bốc hơi một phần, phần còn lại rơi xuống nhiệt độ cũng giảm đi.
Sau khi quan sát ngọn suối ngầm bắn nước lên cao để chờ đợi xem suối “biểu diễn” lần thứ nhì, chúng tôi trở vào Visitor Center xem đoạn video giải thích về hiện tượng thiên nhiên của suối phun và xem những hình ảnh, tài liệu về Old Faithfull và được biết rằng nơi đây được gọi là Upper Geyser Basin có cao độ đến 7,365 feet so với mực nước biển, ngoài ngọn phun Old Faithful trong vùng còn hàng trăm suối phun, bể nước nóng, ao bùn nóng mà du khách có thể đi bộ khoảng cách dưới 1 mile để thăm thú như các địa danh sau đây:
- Anemone Geyser mỗi lần ngừng nghỉ chỉ từ 7 đến 10 phút, sau đó hoạt động trở lại và cột nước bắn lên không cao chỉ khoảng 10 feet như hình cây nấm có khi làm nước nóng sôi văng ra xa, sau đó nước rút đi để chờ đợt phun kế tiếp.
- Plume Geyser bắn nước lên cứ mỗi 20 phút và du khách nên cẩn thận vì nó có 5 đến 7 tia nước nóng bắn lên cao đến 25 feet.
- Beehive Geyser, vòi phun nước có hình chóp như tổ ong, mỗi ngày chỉ phun lên 2 lần nhưng mỗi lần tia nước bắn lên rất mạnh và cao đến 150 feet.
- The Lion Group là tên gọi của một nhóm gồm 4 geysers ăn thông với nhau trong lòng đất, sau khi chúng bắn nước lên có những tiếng gầm gừ như tiếng sư tử. Tia nước chúng bắn lên cùng một lúc và cao nhất trong Yellowstone.
- Giantess Geyser du khách hiếm khi thấy nó hoạt động vì nó chỉ phun nước 2 đến 5 lần trong một năm, sau khi phun cả khu vực rung chuyển vì áp suất nước dưới lòng đất thay đổi. Tia nước của nó có lúc cao đến 200 feet.
- Castle Geyser có thể lâu đời nhất ở đây, mỗi lần bắn lên cột nước rất lớn cao đến 90 feet và kéo dài lâu đến 20 phút sau đó những tia nước sôi còn phun lẻ tẻ đến vài chục phút. Castle Geyser ngưng nghỉ từ 10 đến 12 tiếng đồng hồ.
- Grand Geyser tia nước được bắn lên từ một hồ lớn và vì nằm rất gần nên nhiều khi bị Old Faithful che mất, thời gian phun dài 9 đến 12 phút và giữa hai lần phun từ 7 đến 15 giờ.
- Daisy Geyser tia nước được bắn lên với một độ nghiêng và cao 75 feet, thời gian giữa hai lần phun là 90 đến 115 phút.
- Riverside Geyser là suối phun đẹp nhất có thác nước bắn cao hình vòng cầu bắt qua bên kia bờ sông Firehole, thời gian giữa hai lần phun là 5-6 tiếng đồng hồ.
- Morning Glory Pool trước kia là một hồ nước trong xanh, bờ bùn nhiều màu rất đẹp nhưng hiện nay có lúc nước không trong xanh vì bị loài người hủy hoại bằng cách liệng đá, bỏ rác, giấy xuống hồ làm nghẹt giếng phun. Vì nước nóng không luân lưu được nên nhiệt độ giảm, vi trùng sinh sôi nên lắm lúc nước có màu vàng đục.
Ngoài ra gần đây còn có hai vùng với nhiều bể nước nóng, ao bùn nhiều màu tạo nhiều hình dáng trên mặt hồ rất lạ kỳ như những rặng san hô hay chồng chất lên nhau như những chiếc bánh đó là Black Sand Basin (cách Old faithful 1 mile) và Biscuit Basin (cách Old Faithful 3 miles về phía Bắc). Rất tiếc ngày nay một số “bánh Biscuit” trên mặt bị bể vụn bởi trận động đất năm 1959.
Thị trấn nhỏ Old Faithful được xem là thủ phủ của Yellowstone vì suối phun Old Faithful là cảnh thiên nhiên kỳ bí thu hút du khách nhiều nhất, sau đó mới đến các bể nước nóng và ao bùn ở trong vùng Mud Volcano Area và thứ ba là các thác nước hùng vĩ trong vùng Canyon. Ðó là 3 nơi chốn cần phải xem khi đến Yellowstone, ngoài ra những người yêu thú hoang có thể xem bò rừng, gấu, nai, chim chóc, những người thích câu cá thì nơi đây có hồ lớn và các dòng sông, ngọn suối. Nhà nhiếp ảnh hay họa sĩ thì nơi đây thiên nhiên đã dàn dựng sẵn cho họ những đề tài rất nhiều màu sắc. Do đó thắng cảnh Yellowstone là một nơi chốn đáp ứng được những sở thích khác nhau của loài người.
LỊCH SỬ THẮNG CẢNH ÐÁ VÀNG
Yellowstone chỉ được thế giới văn minh của người da trắng biết đến vào cuối thế kỷ 18 đó là vào năm 1795 một tài liệu viết về con sông trên vùng núi có vách đá màu vàng được truyền tụng. Và sau đó vào năm 1797 nhà thám hiểm làm cho hãng mua bán lông thú bên Anh tên David Thompson gọi vùng này là “Yellow Stone” phù hợp với một bộ lạc người da đỏ sống lâu năm trong vùng cũng gọi là Ðá Vàng (Yellow Rock) vì vách núi trên đầu nguồn của con sông ngày nay có tên là Yellowstone River có những tảng đá lớn màu vàng. Thật sự những người vừa nói chỉ viết lại những điều nghe từ những người khác kể lại và người da trắng đầu tiên đặt chân tới Yellowstone là John Colter cùng tháp tùng đi có Lewis và Clark. Năm 1827 trên tờ báo ở Philadelphia một bài phóng sự kể lại những chuyện huyền hoặc trong vùng Yellowstone xoay quanh những hồ nước xanh bốc khói mịt mù và những tiếng động huyền bí trong lòng đất. Năm 1827 và 1829 hai thợ bẫy thú rừng tên Daniel Potts và Joe Meek có viết tài liệu nói về vùng đất đầy nhiệt năng với những bễ chứa sulfur và “người rừng” Jim Bridger còn kể chuyện là theo ông trong vùng này rất kỳ lạ là thác nước thì chảy ngược từ dưới thấp chảy lên cao khi ông ta thấy những suối phun nước!
Năm 1834 Warren Angus Ferris thơ ký của hãng American Fur Company thăm viếng ngay vùng Yellowstone Park ngày nay, ông ta mới thực sự là du khách đầu tiên cho những chi tiết và mô tả đầy đủ về những suối phun geyser và ông là người dùng chữ “Geyser” (một chữ có nguồn gốc từ Iceland) đặt tên cho những hiện tượng thủy nhiệt ở Yellowstone. Năm 1865 linh mục Francis Xavier Kuppens phục vụ ở Great Falls, Montana được một nhóm người da đỏ bộ tộc Piegan đưa vào thăm vùng Yellowstone. Linh mục đã đi qua các vùng Grand Canyon trong Yellowstone và các suối phun ở Firehole Basin và cuối năm ông có cơ hội mô tả chuyến đi và đề nghị với thống đốc lúc bấy giờ là Thomas Francis Meagher để bảo tồn vùng Yellowstone trở thành công viên quốc gia.
Ngày 1 tháng 3 năm 1872 Tổng Thống Ulysses Grant ký nghị định thành lập công viên quốc gia Yellowstone, đây là công viên quốc gia đầu tiên trên thế giới. Một khu rừng núi thiên nhiên rộng 2.2 triệu mẫu được bảo tồn như một công viên nhằm cho công chúng vui chơi giải trí và nghiên cứu học hỏi. Ông Nathaniel Langford một tiếng nói thường vận động cho những công viên quốc gia được bổ nhiệm làm giám đốc đầu tiên. Năm 1916 Tổng Thống Woodrow Wilson thành lập cơ quan mới là National Park Service thay đổi hệ thống quản lý tất cả các công viên quốc gia trên toàn quốc. Năm 1917 sau 2 năm chiếc xe hơi đầu tiên vào Yellowstone có hơn 5,000 xe hơi vào đây trong mùa Hè năm đó. Năm 1929 công viên được nới rộng biên giới ở hướng Ðông và góc Tây Bắc tăng diện tích lên thêm 50%. Năm 1978 Yellowstone được công nhận là Di Sản Thế Giới về bảo tồn môi sinh. Năm 1988 trận cháy rừng khủng khiếp thiêu hủy 1.4 triệu mẫu phải huy động đến 25,000 lính cứu hỏa và tổn phí hơn 120 triệu đô la để dập tắt ngọn lửa và cũng nhờ trận bão tuyết đến sớm mới dập tắt hoàn toàn. Mùa Ðông 1997 1,100 trâu rừng bị giết chết vì mang vi trùng bệnh Brucellosis mà các nhà chăn nuôi sợ lây truyền sang cho thú nuôi của họ. Năm 2004 khách sạn Old Faithful Inn tổ chức mừng 100 tuổi và chính phủ Bush cho xe snowmobiles lưu thông trở lại trong công viên mà trước đây thời Tổng Thống Bill Clinton đã cấm vì sợ ô nhiễm môi trường.
Trịnh Hảo Tâm
(Bolsa đang lúc vào Xuân
Hàng cây phượng tím tưng bừng nở hoa)
