Bằng chứng khảo cổ mới về Vua Hezekiah (Khít-ki-gia) trong Kinh thánh được tìm thấy ở Giêrusalem
Một mảnh nhỏ của một dòng chữ trên đá gần đây đã được tìm thấy trong Đường hầm Siloam. Được chạm khắc từ thời cổ đại, đường hầm ngày nay nằm ở khu phố Ả Rập Silwan, phía đông Giêrusalem. Tên phổ biến của nó, “Đường hầm của Khít-ki-gia ”, là do giả thuyết phổ biến nhất cho rằng nó có từ thời vua Khít-ki-gia của Judah, giữa cuối thế kỷ 8 và đầu thế kỷ 7 trước Công nguyên.
Người ta thường tin rằng đường hầm này tương ứng với một “ống dẫn” được đề cập trong Sách Các Vua quyển thứ Hai chương 20 câu 20: “Phần còn lại của những việc làm của Hezeki'ah, và tất cả sức lực của ông ấy, và cách ông ấy tạo ra hồ bơi và đường ống dẫn nước vào thành phố, không được viết trong Sách Biên niên sử của các vị vua xứ Judah sao?”
Giờ đây, các nhà khảo cổ đã tìm thấy một chút bằng chứng kết nối Vua Khít-ki-gia với đường hầm này.
Các câu chuyện trong Kinh thánh giải thích cách Vua Hezekiah chuẩn bị cho Giêrusalem cho một cuộc bao vây sắp xảy ra bởi người Assyria. Chương 32 câu 30 giải thích cách ông chặn “nguồn nước của thượng nguồn Gihon” và dẫn nước “đi thẳng xuống phía tây đến Thành phố Đa-vít,” để ngăn không cho quân địch dưới quyền Sennacherib tiếp cận với nước.
Người ta tìm được những mảnh đá vôi có niên đại thế kỷ thứ 8 trước Công nguyên. Theo báo cáo của NewsBreak, các nhà nghiên cứu tin rằng chúng chỉ là những hạt nhỏ của một tượng đài lớn hơn nhiều.
Mảnh vỡ cho thấy sáu chữ cái trong hệ thống chữ viết tiếng Do Thái, được phân bổ thành hai dòng, mỗi dòng có ba chữ cái. Dòng đầu tiên bao gồm các chữ cái qyh. Các nhà nghiên cứu gợi ý rằng toàn bộ từ sẽ là Hizqyhw – nghĩa là, Hizquiyahu, Hezekiah.
Dòng thứ hai hiển thị hai chữ cái, một dấu chấm và một chữ cái thứ ba. Các học giả tin rằng điều này có nghĩa là hai chữ cái đầu tiên kết thúc một từ, và chữ cái thứ ba bắt đầu một từ khác. Họ đã đưa ra giả thuyết rằng từ đầu tiên, kết thúc bằng kh, có thể đọc là brkh –berecha, pool, theo câu chuyện trong Kinh thánh giải thích rằng nước chảy qua Hầm của Khít-ki-gia đã chảy đến Hồ bơi, berecha, của Siloam.
Đây không phải là lần đầu tiên những phát hiện khảo cổ học dường như xác nhận những câu chuyện trong Kinh thánh liên quan đến Vua Khít-ki-gia. Vào tháng Giêng 2017, các nhà khảo cổ đang tiến hành một cuộc khai quật tại Vườn quốc gia Tel Lachish, cách Giêrusalem 25 km về phía tây nam, đã tìm thấy phần còn lại của một bàn thờ cổ được cho là gần 3,000 năm tuổi. Công viên quốc gia Tel Lachish đánh dấu địa điểm của thành phố cổ Lachish, một thành phố thịnh vượng và kiên cố được nhắc đến ít nhất hai chục lần trong Kinh thánh, bị phá hủy bởi người Assyria vào khoảng năm 700 trước Công nguyên.
Các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra, mặc dù chỉ một phần, một số tàn tích của một trong những cánh cổng cổ ở Lachish vài thập kỷ trước. Những cánh cổng này, có niên đại thuộc Thời kỳ Đền thờ Đầu tiên (từ năm 1000 đến năm 600 trước Công nguyên), đặc biệt quan trọng, vì một số hoạt động chính thức đã diễn ra ở đó.
Khít Ki Gia ?
Khít-ki-gia, con vua A-khát, vua Giuđa, 2 V 18,1Theo Kinh thánh, Khít-ki-gia trị vì từ khoảng năm 716 đến năm 687 trước Công nguyên, thời kỳ trị vì của ông rất lâu dài và thịnh vượng; Khít-ki-gia mở rộng thủ đô vương quốc Giêrusalem, đưa nhiều người Ítraen đến định cư trên phần đất Giuđa sau khi quân đội Assyria phá hủy vương quốc của họ vào khoảng năm 722. Bản thân Hezekiah đã chống lại quân đội Assyria bao vây Giêrusalem vào khoảng năm 701 ; và để chống lại người Assyria, ông thực hiện các công việc quan trọng bảo vệ thành phố, đặc biệt bằng cách xây dựng một bức tường lớn và một con kênh cho phép tiếp cận nguồn nước (2 Vua 20,20).
Nhờ sự can thiệp gián tiếp của Taharqa, vua Napata (Kush), nên dường như Giêrusalem và vương quốc Giuđa được tha. Kinh thánh trình bày chiến thắng Khít-ki-gia như một dấu hiệu Thiên Chúa ưu ái, và nhiều lần cũng gợi lên lòng Khít-ki-gia trung thành với Giavê Thiên Chúa. Ví dụ, chúng ta biết được rằng Khít-ki-gia là tác giả một cuộc cải cách tôn giáo nhằm chấm dứt các thực hành thờ ngẫu tượng ở Giu-đa...
