Đà Lạt, một thành phố du lịch nổi tiếng, nằm ở độ cao 1.500 m trên cao nguyên Langbian. Người Pháp đã khám phá ra điểm du lịch này từ rất sớm. Tuy nhiên, do địa thế tự nhiên nên giao thông gặp nhiều khó khăn. Phương tiện đi lại của hành khách lên Đà Lạt lúc đó chủ yếu bằng ô tô. Điều này gây hạn chế lớn tới số lượng du khách đến với Đà Lạt.
Ý thức được những khó khăn trên, ngay từ năm 1898, Chính phủ Pháp đã đưa việc xây dựng đường sắt lên cao nguyên Langbian để có điều kiện khai thác hiệu quả một vùng rộng lớn.
Gọi là con đường huyền thoại vì đây là một trong hai tuyến đường sắt răng cưa leo núi của thế giới: một của Việt Nam và một của Thụy sĩ. Con đường của Việt Nam kỳ vĩ hơn vì nó vừa dài lại có độ độ dốc lớn hơn con đường của Thụy Sĩ. Việt Nam dài 84 km, trong đó có tới 43 km đường răng cưa, Thụy sĩ chỉ có gần 25 km ở đoạn vượt qua đèo Furka trên dãy Alpes.
Con đường sắt răng cưa nối liền Phan Rang – Đà Lạt được bắt đầu thi công vào năm 1908 (có tài liệu nói sớm hơn vài năm) theo lệnh của Toàn quyền Paul Doumer. Sau nhiều năm gian khổ xây dựng, đến năm 1932 thì tuyến đường này chính thức hoạt động.
Phải mất đến một khoảng thời gian dài 30 năm, người Pháp mới kiến tạo được một tuyến đường xe lửa có răng cưa kỳ diệu này (extraordinary cog railway). Tổng kinh phí xây dựng là 200 triệu Franc vào lúc bấy giờ. Nó một thời là cầu nối hữu ích và thơ mộng giữa miền biển Nam Trung bộ với thành phố du lịch Đà Lạt trên cao nguyên Lâm Viên. Đường sắt được vận hành bằng các đầu máy hơi nước hiệu Fuka của Thuỵ Sĩ.
Vì chiến tranh giữa miền Bắc và miền Nam nên đến năm 1972, con đường sắt huyền thoại này phải ngừng hoạt động.
Sau 1975, lẽ ra người ta phải khôi phục lại con đường sắt đặc biệt quý giá này, nhưng vào năm 1986, Liên hiệp Đường sắt Việt nam đã cho tháo ray và tà vẹt để phục vụ cho việc sửa chữa đường sắt Thống nhất. Những đoạn đường ray răng cưa hiếm hoi và giá trị, cùng những cái gì gọi là sắt đều bị người ta bán làm sắt vụn dần dần từ năm 1980- 2004 thì hết sạch. Đáng tiếc là cả cây cầu đường sắt Đ’ran đẹp như trong tranh cũng bị tháo ra bán nốt! Cứ vậy mà từ một con đường sắt dài gần 100km, nay chỉ còn lại một phần ngắn ngủn là hoạt động, đó là đoạn từ Đà Lạt đi Trại mát. Nhưng câu chuyện đau buồn này chưa dừng lại ở đây.
Sau khi tuyến đường sắt gần như bị khai tử, thì Cục Đường sắt Việt Nam đã bán lại cho công ty DFB (Dampfbahn Furka-Bergstrecke) của Thuy Sĩ các đầu máy hơi nước và một số toa hạng nhất với cái giá rẻ mạt là 650.000 USD. Người Thụy Sĩ vui mừng, gọi đây là chiến dịch “Back to Switzerland”.
Chiến dịch kết thúc, những người Thụy Sĩ khôn ngoan đã mang món hàng quá hời này về nước tu sửa lại. Rồi từ đó những đầu máy hơi nước độc đáo và hiếm hoi này ngày ngày rong ruổi vượt dãy Alpes, hốt bạc đổ vào túi các ông chủ của công ty DFB (60 USD/vé).
Trong khi đó ở Việt Nam, tại ga Đà Lạt, chỉ còn lại một đầu máy hơi nước để phơi nắng mưa cùng tháng năm và là chỗ để cho thiên hạ thoải mái leo trèo lên để chụp hình kỷ niệm. Mấy toa tàu hạng hai được kéo bằng đầu máy chạy điện, ngày ngày lọc cọc đưa khách du lịch chạy đi chạy lại Đà Lạt – Trại Mát.
Theo nguồn tư liệu từ Nguyễn Bảo Châu
Ảnh và bài đăng lại từ Fanpage Lịch sử Việt Nam qua ảnh
