Nhiều người thắc mắc tại sao biểu tượng trong ngành Y dược lại là con rắn mà không phải là con vật hay thực thể khác? Khi thì thấy hai con, lúc lại một con rắn quấn quanh một cây gậy, một cái ly hoặc một cái cốc? Để trả lời đến tường tận về nguyên uỷ của biểu tượng ấy kỳ thực là cả một câu chuyện dài.
Từ truyền thuyết…
Theo truyền thuyết cổ Hy Lạp, Esculape, người được xem là ông tổ của ngành Y, là con trai của thần Thái Dương Apollo và Coronis, con gái vua Phlégyas xứ Thebes. Esculape không những có khả năng chữa bệnh mà còn có tài làm cho người chết sống lại.
Thần Esculape (tiếng Latin) còn có tên gọi khác là Asclépios (tiếng Hy Lạp) chào đời ở Thessalie thuộc miền Bắc Hy Lạp vào khoảng năm 1260 trước Công nguyên. Truyền thuyết cho rằng, mẹ ông qua đời khi đang mang thai ông và cha ông đã phải mổ lấy con ra khỏi bụng mẹ.
Vì mẹ mất nên Esculape được cha đưa lên núi gần thành phố Epidaure, nhờ dê cho bú và chó canh chừng. Sau đó ít lâu, Esculape được mang đến cho Nhân Mã Chiron, thầy của các vị anh hùng, nuôi dạy. Do bản tính ưa quan sát và lớn lên trong khung cảnh thiên nhiên nên Esculape sớm nhận ra các loại cây cỏ có dược tính chữa bệnh, thậm chí có thể cải tử hoàn sinh.
Theo truyền thuyết, một ngày nọ, Esculape trên đường đi thăm bạn thì gặp một con rắn. Ông đã đưa cây gậy để gạt con rắn nhưng nó lại bám lấy rồi bò lên quấn quanh cây gậy. Esculape đã cầm cây gậy đập xuống đất để giết chết con rắn.
Nhưng khi chuẩn bị bước tiếp, Esculape chợt để ý thấy một con rắn khác bò tới cứu, miệng ngậm một loại thảo dược và giúp con rắn đã chết sống lại. Từ đó, Esculape để tâm tìm kiếm các loại cây cỏ trong núi để chữa bệnh cho con người.
Thần Zeus, chúa tể của các vị thần Hy Lạp cổ đại, cảm thấy nếu Esculape quá tinh thông y học sẽ giúp cho loài người trở thành bất tử. Thần bèn sai anh em nhà Cyclopes tạo mũi tên sấm sét để trừng phạt. Nhờ thần Apollo kêu xin, thần Zeus đã tha tội và cho Esculape tham dự vào hàng tinh tú trong chòm sao Nhân mã (Sagittaire). Từ đó, Esculape được xem như thần bổn mệnh của các thầy thuốc.
Đến các biểu tượng của ngành Y
Thần Esculape lấy vợ là Lampetie và sinh được 2 con gái là Hygeia và Panacée, 3 con trai là Thelesphore, Machaon và Podalire. Tất cả 5 người con của ông đều tạo dựng được danh tiếng không kém cha.
Cũng theo truyền thuyết, Hygeia đã nuôi rắn để chữa bệnh và về sau trở thành nữ Thần biểu tượng cho việc giữ gìn sức khỏe con người, do đó môn vệ sinh học được đặt tên là Hygène. Cô con gái thứ hai, Panacée, là nữ thần có khả năng chữa mọi bệnh tật, do đó thuốc chữa bệnh được gọi là Panacée.
Hai người con trai đều tham gia cuộc chiến thành Troy và đã được Homère ca ngợi trong thiên trường ca Iliad. Machaon có tài chữa mọi vết thương cho các chiến binh, còn Podalire là một thầy thuốc ngoại khoa tài năng. Con trai của Podalire là Hipocoon, tổ tiên của Hippocrate, sau này được tôn vinh là bậc y tổ của thế giới.
Sau nhiều thế kỷ, có thể vào thời kỳ Pindare, đầu thế kỷ thứ 5 trước Công Nguyên, Esculape mới được tôn thờ như một vị Thần của y học Hy Lạp. Cũng có lẽ từ thời điểm này, những đền thờ đầu tiên được xây dựng để ghi ơn ông, đồng thời còn được dùng làm nơi khám chữa bệnh. Chữ Esculape về sau đã trở thành danh từ chung để chỉ những người hành nghề y dược.
Để tưởng nhớ Esculape, hậu thế đã dựng bức tượng của ông, tay cầm chiếc gậy làm bằng cây nguyệt quế và một con rắn quấn chung quanh. Con rắn này có tên là Elaphe longissima, một loài rắn lành có màu sắc đẹp, sống phổ biến ở châu Âu.
Dựa vào truyền thuyết trên, ngành y đã dùng biểu tượng con rắn quấn quanh cây gậy phép của Esculape làm biểu tượng. Con rắn quấn quanh cây gậy tượng trưng cho sự khôn ngoan, khả năng chữa trị bệnh và kéo dài tuổi thọ.
Trong biểu tượng của ngành dược cũng sử dụng con rắn này nhưng nó quấn quanh một cái ly hoặc cốc có chân cao. Chiếc ly hoặc cốc tượng trưng cho chén thuốc của nữ thần sức khỏe Hygeia, bên trong có chứa đựng chất dịch được chiết xuất từ các loại cây cỏ. Con rắn tượng trưng cho sức khỏe và sự trẻ trung. Biểu tượng của ngành dược cuối cùng được quốc tế công nhận giống như biểu tượng con rắn và cây gậy của ngành y.
Cũng có một vài cách lý giải khác về biểu tượng này. Cây gậy chế từ cây nguyệt quế, tượng trưng cho sự vinh quanh. Con rắn là biểu tượng của thần Hermès trong thần thoại Hy Lạp và sau này là thần Mecure của người La Mã, vị thần điều hành sức khoẻ và sự mua bán. Các con rắn vừa biểu tượng cho sự thận trọng, tính khôn khéo vừa đại diện cho sự cân bằng về tâm thần và thể xác của các nhà hiền triết cổ đại.
Văn minh Thần truyền
Câu chuyện về Esculape có phần tương tự như các truyền thuyết ở nhiều nền văn minh khác, chẳng hạn như truyền thuyết về Thần Nông của phương Đông. Không chỉ là đối với Y dược, có thể nói rằng nếu nhìn vào những Thần thoại và truyền thuyết trên khắp thế giới, thì sự khởi đầu của các nhân tố tổng thể bên trong một nền văn minh đều gắn với các vị Thần.
Người xưa đối với Thần linh đều tỏ lòng tôn kính, bởi vì trước hết là công nghiệp mà họ để lại cho con người, thứ nữa là bởi đạo đức cao thượng phi phàm của họ. Người phương Đông nói rằng đó là đã “đắc Đạo”, thông thấu được lý trời, làm ra những “Thần tích”, để lại những “Thần ngôn”… cho hậu thế làm quy chuẩn.
Khoa học hiện đại cũng mang lại nhiều bằng chứng về văn minh nhân loại xuất phát từ văn minh tiền sử, vượt xa khỏi những gì mà khoa học dòng chính hay thuyết tiến hóa bàn luận. Tuy nhiên ai có thể mở lòng để nhìn nhận một cách khách quan các bằng chứng lịch sử này? Và chỉ khi đó, người ta mới có thể nhận thức thêm về con người, sinh mệnh, vũ trụ, đồng thời phát triển được một nền văn minh phù hợp hơn. Đối diện với làn sóng bệnh tật và sức khỏe nhân loại đang suy thoái, việc này dường như cấp bách hơn bao giờ hết.
Đình Vũ
