"Ngôi đền các vị thần" Pantheon: Kiệt tác kiến trúc cổ đại thành Rome

"Ngôi đền các vị thần" Pantheon: Kiệt tác kiến trúc cổ đại thành Rome

ART Đền Pantheon khoảng 2.000 năm tuổi là một trong những di tích thời La Mã cổ đại được bảo tồn vào loại tốt nhất hiện nay ở Rome và là bằng chứng cho thấy quyền lực mạnh mẽ và sự giàu có của đế chế La Mã cổ đại lúc bấy giờ.

Được xây dựng từ năm 113 đến 125 sau Công Nguyên, đền Pantheon là một trong những công trình kiến trúc lớn nhất thời cổ đại. Có nhiều giả thiết xoay quanh việc hình thành ngôi đền Pantheon hiện tại. Một số nhà khảo cổ cho rằng ngôi đền từng trải qua hai vụ cháy lớn. Sau khi bị cháy lần thứ hai, đền Pantheon được xây lại hoàn toàn và tồn tại cho đến ngày nay. Trong lần xây dựng thứ hai, kiến trúc của ngôi đền có sự thay đổi. Trên ngôi đền có khắc nhiều thông tin về các kiến trúc sư và những vị vua đã giúp xây dựng, trùng tu đền.

Dòng chữ trên mặt tiền của ngôi đền “M·AGRIPPA·L·F·COS·TERTIVM·FECIT” có nghĩa: “Marcus Agrippa con trai của Lucius đã xây ngôi đền này vào lần thứ ba ông chấp chính”.

Hình thức và quy mô ngôi đền Pantheon vượt lên tất cả các đền đài Hy Lạp – La Mã có trước đó. Mặt tiền của Pantheon tương tự những ngôi đền phong cách Hy Lạp – La Mã với 8 cột trụ bằng đá hoa cương xám, trụ cột bằng đá cẩm thạch trắng. Tiếp đến là ba hàng cột trụ đá hoa cương hồng chia tiền sảnh đền làm ba phần, trong đó phần giữa dẫn vào phía trong đền.

Trung tâm đền Pantheon là tòa nhà hình trụ tròn, bên trên có vòm hình bán cầu với đường kính 43,44m. Đây là mái vòm lớn nhất trong suốt 13 thế kỷ, cho đến khi mái vòm nhà thờ Santa Maria del Fiore ở Florence của Brunelleschi lấy mất ngôi vị quán quân này.

Với đường kính khoảng 142 feet, mái vòm của Đền Pantheon có kích thước lớn hơn cả mái vòm của Nhà thờ Thánh Peter. Đặc biệt, mái vòm này không có cốt thép. Vì vậy, đây là mái vòm bê tông không có cốt thép lớn nhất và duy nhất trên toàn thế giới. Đền Patheon được xây dựng bởi người La Mã vào năm 125 Sau Công nguyên, chứ không phải bởi các kiến trúc sư sau này.

Trên đỉnh của mái vòm có một vòng tròn trống đường kính 8,92m, là chỗ duy nhất đưa ánh sáng tự nhiên vào phía trong đền. Ở đây vào những ngày nắng, du khách sẽ được thưởng thức một luồng ánh sáng huyền bí dội từ trên xuống cứ như mái vòm là bầu trời che chở cả thế giới do các vị thần tạo nên.

Một số nghiên cứu của các chuyên gia đưa ra giả thuyết tằng Đền Patheon có thể được coi như một chiếc đồng hồ mặt trời khổng lồ. 

Trong hai ngày xuân phân và thu phân, vào tháng 3 và tháng 9, ánh sáng mặt trời chiếu qua lỗ hổng sẽ đến đúng chỗ nối giữa tường và mái vòm ở cửa lớn phía bắc của ngôi đền. Một căn phòng phía trên cửa ra vào cho phép một phần nhỏ ảnh sáng chiếu xuống sân trong của tiền sảnh. Sẽ chỉ có một khoảng thời gian ngắn trong năm nhìn thấy được ánh sáng mặt trời nếu các cửa chính của ngôi đền được đóng lại.

Tên gọi Pantheon (Πάνθειον – Pántheion) nghĩa là “Ngôi đền của các vị thần”. Người ta cho rằng mái vòm của công trình tượng trưng cho vòm trời, nơi các vị thần ngự trị, theo tín ngưỡng của người La Mã.

Giulio Magli, một nhà lịch sử chuyên nghiên cứu các kiến trúc cổ thuộc Đại học Bách khoa Milan ở Italy và Robert Hannah, một học giả thuộc trường Đại học Otago ở New Zealand, đã phát hiện ra rằng chính xác vào giữa trưa trong thời gian xảy ra điểm phân (equinox) vào tháng Ba, một chùm sáng hình tròn chiếu xuyên qua mắt đền (oculus) và rọi sáng lối vào uy nghiêm của ngôi đền Pantheon. Từ đó họ đưa ra giả thiết rằng đây cũng là thời điểm Hoàng đế La Mã bước vào ngôi đền để làm lễ nhân tháng điểm phân.

Giáo sư Magli nói: “Hoàng đế được chiếu sáng như thể ông ta đang ở trong xưởng phim. Người La Mã cổ đại tin rằng quan hệ giữa Hoàng đế và thiên đường là chặt chẽ nhất vào thời gian xảy ra điểm phân trong năm.”

Nguồn tổng hợp

Đền Pantheon (Rome, Ý) – Những sự thật ít ai biết

Nguyễn Hà

Pantheon là ngôi đền thờ nằm ở Rome, Ý, được xây dựng từ năm 118 đến năm 126. Đền Pantheon được gọi là “Ngôi đền của các vị thần” bởi nơi đây thờ các vị thần La Mã.

Dưới đây là những điều thú vị du khách ít được biết đến về ngôi đền.

Đền Pantheon hay đền Parthenon?

Đền Pantheon ở Ý

Pantheon và Parthenon đều là những ngôi đền, tuy nhiên hai ngôi đền này là hoàn toàn khác nhau. Nếu như đền Pantheon nằm ở Rome, Ý thì đền Parthenon nằm ở Hy Lạp. Bên cạnh đó, đền Pantheon thờ các vị thần La Mã còn đền Parthenon thờ nữ thần Athena. Đền Parthenon được xây dựng trước đền Pantheon 6 thế kỷ.

Ý nghĩa của tên Pantheon?

Pantheon là từ trong tiếng Hy Lạp, nó có nghĩa là “tất cả các vị thần” (pan = tất cả, theos = vị thần). Thực thế thì tên gọi phản ánh đúng đối tượng được thờ tại “ngôi đền của các vị thần”.

Ngôi đền là di tích La Mã cổ đại được bảo tồn tốt nhất 

Trải qua một quá trình lịch sử lâu dài với rất nhiều cuộc chiến tranh diễn ra, đền Pantheon vẫn nằm đó nhưng là một chứng tích hùng hồn cho sức sống mảnh liệt của Rome. Ngôi đền được đánh giá là còn khá nguyên vẹn so với thiết kế ban đầu.

Độ tuổi chính xác của đền Pantheon?

Nhiều người đều biết mốc lịch sử khi hoàng đế Hadrian cho xây dựng ngôi đền này vào năm 120 sau công nguyên. Tuy nhiên thực tế đền Pantheon đã được xây dựng từ trước đó. Theo truyền thuyết La Mã thì Pantheon được xây dựng từ năm 27 trước công nguyên bởi tổng trấn Agrippa. Ngôi đền bị từng bị cháy năm 80 sau công nguyên, để rồi sau khi được xây dựng lại và lại tiếp tục bị cháy năm 110 sau công nguyên. Đến nay người ta vẫn chưa xác định được chính xác năm ngôi đền đầu tiên được xây dựng.

Mái vòm khổng lồ ở Pantheon

Mái vòm khổng lồ ở ngôi đền

Một trong những chi tiết nổi bật tại đền thờ Pantheon là mái vòm khổng lồ ở đây. Mái vòm với lỗ trên đỉnh (được xem là con mắt của Pantheon) là mái vòm lớn nhất thế giới trong 1300 năm. Mái vòm có đường kính 43,30m, khoảng cách từ sàn đến đỉnh mái vòm cũng bằng đường kính. Mái vòm của ngôi đền là một độc đáo và kiến trúc và xây dựng từ việc chọn vật liệu, sắp xếp, xây dựng,… là những tính toán cực kỳ chính xác.

Lỗ trên đỉnh của mái vòm được gọi là con mắt của Pantheon, lỗ có đường kính 7,8m, kết nối ngôi đền với các vị thần. 

Cột Corinthian

Cột Corinthian

Có 16 cột Corinthian, mỗi cột nặng 60 tấn, cao 11,8m, đường kính 1,5m được mang về từ Ai Cập. Việc vận chuyển các cột đá từ Ai Cập về đến Rome là một kỳ công trong thời bấy giờ: các cột sẽ được kéo 100km từ mỏ đá đến bờ sông Nile trên những chiếc xe trượt bằng gỗ. Sau đó sẽ đi theo thuyền vượt Địa Trung Hải để đến cảng Ostia của La Mã. Rồi từ đây được kéo bằng xà lan theo sông Tiber để đến Rome.

Marcus Agrippa Luci filius consul tertium fecit

Dòng chữ ghi trên mặt trước ngôi đền

Marcus Agrippa Luci filius consul tertium fecit là dòng chữ được ghi đằng trước mặt của ngôi đền. Nó có ý nghĩa là “”Marco Marco Agrippa, con trai của Lucio, tổng trấn thứ ba”. Những dòng chữ này được Hoàng đế La Mã Adriano cho khắc lên để tỏ lòng tôn kính với tổng trấn Agrippa người đã cho xây đền nguyên thuỷ từ năm 27 trước công nguyên.

Kiến trúc sư thiết kế đền Pantheon

Đến nay người ta vẫn chưa tìm được thông tin về kiến trúc sư thiết kế đền Pantheon là ai. Người ta chỉ phỏng đoán về người cho xây dựng chính là kiến trúc sư của công trình mà thôi.

Là ngôi đền đầu tiên chuyển thành nhà thờ 

Năm 609, để cứu ngôi đền khỏi bị phá huỷ người ta đã chuyển đền Pantheon thành nhà thờ. Ngày nay ngôi đền vẫn là một nhà thờ thành Mary và các vị tử vì đạo.

Đài phun nước Pantheon

Đài phun nước phía trước ngôi đền

Trước ngôi đền là đài phun nước Pantheon, công trình này ban đầu được thiết kế năm 1575 bởi kiến trúc sư Giacomo Della Porta. Năm 1771, Giáo hoàng Clement XI đã yêu cầu sửa lại đài phun nước, kiến trúc sư Filippo Barignoni là người được giao thiết kế lại. 

Đền thờ Pantheon hiện là một điểm tham quan rất đáng để du khách ghé thăm mỗi khi du lịch đến Rome. Bên cạnh tìm hiểu về lịch sử của ngôi đền, du khách còn có dịp chiêm ngưỡng những độc đáo về mặt kiến trúc của nó.

Đền Pantheon: Kỳ quan kiến trúc cổ đại – Ngôi đền của các vị Thần

Như Lan

Đền Pantheon, ngôi đền to lớn vĩ đại nằm ngay giữa lòng thủ đô Rome, cách quảng trường Novona không xa, hàng năm thu hút hàng triệu lượt khách du lịch đến với nước Ý, thật sự là một kỳ quan kiến trúc cổ đại.

(Ảnh: Flying Camera, Shutterstock)

Được xây dựng từ năm 113 đến 125 sau Công Nguyên, đền Pantheon là một trong những công trình kiến trúc lớn nhất thời cổ đại. Có nhiều giả thiết xoay quanh việc hình thành ngôi đền Pantheon hiện tại. Một số nhà khảo cổ cho rằng ngôi đền từng trải qua hai vụ cháy lớn. Sau khi bị cháy lần thứ hai, đền Pantheon được xây lại hoàn toàn và tồn tại cho đến ngày nay. Trong lần xây dựng thứ hai, kiến trúc của ngôi đền có sự thay đổi. Trên ngôi đền có khắc nhiều thông tin về các kiến trúc sư và những vị vua đã giúp xây dựng, trùng tu đền.

Dòng chữ trên mặt tiền của ngôi đền “M·AGRIPPA·L·F·COS·TERTIVM·FECIT” có nghĩa: “Marcus Agrippa con trai của Lucius đã xây ngôi đền này vào lần thứ ba ông chấp chính”.

(Ảnh: Roberta Dragan, Wikipedia, CC BY-SA 2.5)

(Tranh: Họa sĩ Jakob Alt, Wikipedia, Public Domain)

Hình thức và quy mô ngôi đền Pantheon vượt lên tất cả các đền đài Hy Lạp – La Mã có trước đó. Mặt tiền của Pantheon tương tự những ngôi đền phong cách Hy Lạp – La Mã với 8 cột trụ bằng đá hoa cương xám, trụ cột bằng đá cẩm thạch trắng. Tiếp đến là ba hàng cột trụ đá hoa cương hồng chia tiền sảnh đền làm ba phần, trong đó phần giữa dẫn vào phía trong đền.

Trung tâm đền Pantheon là tòa nhà hình trụ tròn, bên trên có vòm hình bán cầu với đường kính 43,44m. Đây là mái vòm lớn nhất trong suốt 13 thế kỷ, cho đến khi mái vòm nhà thờ Santa Maria del Fiore ở Florence của Brunelleschi lấy mất ngôi vị quán quân này.

(Ảnh: Mohammad Reza Domiri Ganji, Wikipedia, CC BY-SA 4.0)

Trên đỉnh của mái vòm có một vòng tròn trống đường kính 8,92m, là chỗ duy nhất đưa ánh sáng tự nhiên vào phía trong đền. Ở đây vào những ngày nắng, du khách sẽ được thưởng thức một luồng ánh sáng huyền bí dội từ trên xuống cứ như mái vòm là bầu trời che chở cả thế giới do các vị thần tạo nên.

(Tranh: Họa sĩ Giovanni Paolo Panini, Wikipedia, Public Domain)

(Ảnh: Stefan Bauer, Wikipedia, CC BY-SA 2.5)

Trong hai ngày xuân phân và thu phân, vào tháng 3 và tháng 9, ánh sáng mặt trời chiếu qua lỗ hổng sẽ đến đúng chỗ nối giữa tường và mái vòm ở cửa lớn phía bắc của ngôi đền. Một căn phòng phía trên cửa ra vào cho phép một phần nhỏ ảnh sáng chiếu xuống sân trong của tiền sảnh. Sẽ chỉ có một khoảng thời gian ngắn trong năm nhìn thấy được ánh sáng mặt trời nếu các cửa chính của ngôi đền được đóng lại.

Một điểm thú vị nữa là bán kính của mái vòm đúng bằng độ cao của bức tường chống đỡ nó. Để chịu tải được mái vòm khổng lồ đó, tường đền hình trụ này phải dày đến 6,20m. Với đường kính vòm 43,3m, việc xây dựng mái vòm Pantheon là một kỳ công, bởi thuở ấy người La Mã chưa có cốt thép. Bê tông không cốt thép của mái vòm là công nghệ xây dựng thất truyền mà mãi sau này giới khoa học mới tìm ra được bằng phương pháp giám định chất liệu. (Xem bài: Bê tông La Mã có độ bền nghìn năm, cho đến giờ khoa học mới có thể giải thích)

Trong thiết kế của đền Pantheon, người ta tìm thấy những con số của Tỷ lệ vàng (Con số vàng F, hay con số 1,618). Ngoài ra, bên trong đền thờ cũng tìm thấy con số Pi (π). Và điều ấn tượng hơn là, chúng ta cũng bắt gặp con số e = 2,72, vốn là hằng số toán học quan trọng, cơ số của Lôgarit tự nhiên. Cả 3 con số được bao hàm trong cấu trúc đền Pantheon cũng được tìm thấy trong tự nhiên, hiện diện trong tạo hóa, và không thứ gì có thể hoạt động nếu thiếu chúng.

Tên gọi Pantheon (Πάνθειον – Pántheion) nghĩa là “Ngôi đền của các vị thần”. Người ta cho rằng mái vòm của công trình tượng trưng cho vòm trời, nơi các vị thần ngự trị, theo tín ngưỡng của người La Mã.

Giulio Magli, một nhà lịch sử chuyên nghiên cứu các kiến trúc cổ thuộc Đại học Bách khoa Milan ở Italy và Robert Hannah, một học giả thuộc trường Đại học Otago ở New Zealand, đã phát hiện ra rằng chính xác vào giữa trưa trong thời gian xảy ra điểm phân (equinox) vào tháng Ba, một chùm sáng hình tròn chiếu xuyên qua mắt đền (oculus) và rọi sáng lối vào uy nghiêm của ngôi đền Pantheon. Từ đó họ đưa ra giả thiết rằng đây cũng là thời điểm Hoàng đế La Mã bước vào ngôi đền để làm lễ nhân tháng điểm phân.

(Tranh: Cmglee, Wikipedia, CC BY-SA 3.0)

Giáo sư Magli nói: “Hoàng đế được chiếu sáng như thể ông ta đang ở trong xưởng phim. Người La Mã cổ đại tin rằng quan hệ giữa Hoàng đế và thiên đường là chặt chẽ nhất vào thời gian xảy ra điểm phân trong năm.”

Giáo sư Robert Hannah còn cho biết kiến trúc ngôi đền Pantheon với một bán cầu rỗng có lỗ hổng trên đỉnh là một kiểu đồng hồ mặt trời dùng để tính thời gian của người La Mã. Mặc dù trong trường hợp này, nó được dùng để biểu diễn thời gian của một năm.

Đến nay, ngôi đền Pantheon vẫn còn vững chãi với những cánh cửa bằng đồng và các cột đá hoa cương. Người ta tin rằng một số cột đá này trước đây được khai thác ở vùng sa mạc của Ai Cập và được vận chuyển bằng thuyền dọc theo sông Nile, băng qua Địa Trung Hải để đến Rome, một công việc khá tốn kém về sức lực và tiền của.

Đền Pantheon cũng là nơi có chứa mộ của rất nhiều danh nhân, như Victor Emmanuel II, vị vua đầu tiên của Vương quốc Ý thống nhất; hay Raphael, nghệ sỹ kỳ tài của thời đại Phục Hưng.

Như Lan

nguồn trithucvn.org