Ở Nơi Đất Khách
Cuối tháng 11, Vacia Kolun xuất hiện ở trong làng. Anh ta bao giờ cũng về nhà vào dịp lễ: Lễ giáng sinh, lễ tống tiễn mùa đông, lễ phục sinh, lễ ba ngôi, khi mà thượng đế cho phép tất cả mọi người được vui chơi thoả thích. Mấy năm này, Vacia làm việc ở thành phố: Lái xe, buôn bán cái gì đó (tất nhiên không phải thứ mình làm ra), sửa chữa xe cộ. Nói tóm lại là thử đủ mọi nghề. Mà Vacia Kolun mới có 30 tuổi. Bỏ vợ. Tự làm chủ mình. Sống nay đây mai đó; thỉnh thoảng anh ta có ghé về quê thăm mẹ dăm bữa nửa tháng rồi lại đi mất. Thỉnh thoảng kiếm được anh ta rất hào phóng. Nhưng thường thì phải lục ví tiền của mẹ để trả cho những bữa nhậu nhà quê.
Lần này Vacia xuất hiện vào dịp cuối năm, giáp Tết, mặc bảnh choẹ: áo da cừu thuộc xanh rêu, đội mũ có tai bịt cũng bằng da cừu thuộc, chân đi đôi bốt da cao cổ. Còn cái mặt thì giống như mặt mèo, tròn xoe, rõ ra người no đủ. Xe buýt chở Vacia từ trung tâm huyện đỗ sát ngay bên xưởng cơ khí của đội sản xuất và gara ôtô. ở chỗ đó bao giờ cũng đông người.
- ở đâu về đấy, Vasek (Vacia gọi thân mật)? - Mọi người hỏi anh ta - Trông mặt mũi đầy đặn thế kia chắc ăn nhiều, hay là ở nhà nghỉ về?
- Từ nhà tù ra.
Lập tức những câu đùa ào theo.
- Cho tớ địa chỉ nhà tù với. Chúng tớ cũng sẽ tới đấy. Tù cả đám cho vui.
- Tù cả đám không được đâu, người ta chia ra từng nhóm đấy. - Vacia cảnh cáo, nhưng vẫn cho địa chỉ: -Svarsenpumpe.
- Đấy là đâu vậy hả? - Cả bọn ngạc nhiên.
- Cộng hoà Liên bang Đức.
Đám đông im bặt. Gã mugic có vẻ như nói đùa. Nhưng nét mặt thì chẳng có vẻ gì là đùa cợt cả. Lấy từ trong túi ra cái chai nửa lít đựng rượu, hắn chiêu đãi mọi người, gọi là chào mừng ngày trở về quê hương, theo lệ.
Mọi người chia đều rượu, đồng loạt uống cạn. Thế rồi người ta cũng hiểu được đôi chút sự việc. Hoá ra có một bọn người Chechen hay người Gruzin làm thuê cho Vacia chuyển xe ôtô từ Đức sang Nga. Họ sang bên đó bằng máy bay. ở đấy người ta giao xe cho họ. Cứ thế mà lái về. Đến Bạch Nga sẽ có người tiếp nhận những chiếc xe đó. Vacia đã chuyển được ba chiếc. Đến cái thứ tư thì bị người Đức giữ lại ở biên giới. Trong máy vi tính có tên của hắn. Hãy bỏ tiền ra mà nộp phạt, 300 mác. Cũng chẳng hiểu vì sao lại bị phạt. Mà tiền thì không có. Thế là người ta bắt hắn ngồi tù hai tháng. Hắn mãn hạn ở cái nhà tù có tên Svarsenpumpe ấy. Đại thể, mọi người đều tin hắn. Tin cả việc hắn đã ở Đức, cả việc hắn bị tù.
Nhưng khi hắn nói đến đoạn tiếp theo thì người ta buộc phải dừng hẳn lại.
- Trong mỗi phòng giam đều có tivi màu mười một chương trình nhé. Có thể xem suốt ngày đêm. Mỗi phòng giam có từ hai đến ba người. Mỗi phòng đều có buồng tắm nóng lạnh, buồng vệ sinh.
- Thôi được rồi - người ta nói với hắn, Vacia, cậu đã bươn chải rồi. Xéo về với mẹ mà nghỉ ngơi đi.
Bọn khoác lác trong vùng không thiếu. Nhưng chẳng có ai như hắn. Nhất là hắn lại ca ngợi nhà tù nữa chứ. Gì thì gì chứ người ta cũng nghe chán về nhà tù rồi. Gã Kostia chẳng đã ở tù ba năm vì bà nhạc, còn Ivan Bưkov, như người ta đồn, ở tù vì say mê những vật dụng gia đình kỹ thuật phức tạp. Hắn thuổng có đến ba cái tủ lạnh ở cửa hàng trên huyện. Nikolai Mazaev ngồi tù những tám năm. Vì công việc, -gã giải thích ngắn gọn. Vì thế cho nên nói đến nhà tù, trại cải tạo, kỷ luật trong tù là họ cũng hiểu biết ít nhiều, đừng có tưởng dễ mà bịp đưnh kỹ
- Tivi màu... hai người một phòng giam... tắm nóng lạnh... buồng vệ sinh... Dân gian có câu một tấc đến trời, nhưng cũng phải có mức độ chứ. Nhà quê thật đấy nhưng đây không phải chỉ rặt bọn óc bã đậu đâu nhé. Đây cũng có đôi chút hiểu biết đấy. Nói tóm lại, họ đuổi Vacia về nhàu
Đuổi người ta về thì họ cũng đã đuổi rồi, hắn cũng đã đi rồi. Với lại thằng cha này đi đứng vẫn còn đàng hoàng lắm, rõ ra người chưa say. ấy vậy mà sau khi hắn đi rồi tự dưng lại có vài người đâm ra nghi hoặc:
- Dù sao thì cũng là ở ngoại quốc... chủ nghĩa tư bản... phát rồ hết cả rồi... cứ xem tivi thì biết...
- Tivi thì nói làm gì, ở đấy muốn cái gì người ta chiếu cái đó. Tuyên truyền mà lại! Thì bây giờ ở đấy người ta cũng tuyên truyền về chúng ta cho mà xem.
- Cậu Khachinsev người thôn Vikhliaevski đi thăm gia đình nhà vợ ở bên Đức cũng có kể...
Đến đây bỗng dưng Nikolai Mazaev chen ngang:
- Tất cả những thứ đó đều là bịa tất! - hắn la lên. - Bốc phét tổ trời! Chỉ khoẻ doạ! Vải trải giường ư! Tivi ư! Mỗ đây đã từng nếm trải cả rồi nhá, nhà tù, trại cải tạo đủ kiểu rồi! Vậy thế mà nó cứ khơi khơi làm như nhà tù là nhà văn hoá, giải trí không bằng. Thường thì gã mugic này ít lời. Thế mà bây giờ cứ nhảy chồm chồm lên, rõ ràng gã bị chạm nọc mạnh. Cứ để cho nó hót, thằng chọi con. Thề có các cụ chứng giám, tớ phải bóc mẽ nó mới được.
Thế là từ hôm ấy mọi chuyện đã bắt đầu. Trong thôn chỗ nào cũng chỉ thấy người ta nói tới cái nhà tù ở Đức ấy. Cả tuần người ta kéo Vacia đi hết nhà này đến nhà khác. Tất cả mọi người đều thích nghe câu chuyện của hắn, cho dù cũng chẳng tin, là vì nó cứ như truyện cổ tích vậy.
- Phòng giam có loại cho một người, có loại cho bốn người, còn phòng của tớ có hai người. Chỗ vệ sinh, lavabô, nhà tắm, nước nóng suốt ngày đêm...
- Gớm quá nhỉ! Còn chỗ chúng ta thì họ lại đóng cửa nhà tắm công cộng.
- Trong mỗi phòng giam đều có tivi màu. Chiếu cả mười một chương trình.
- Bao nhiêu? - Mười một. - Sướng nhỉ... - Có ai đó thở dài - Nhà tù gì mà sướng thế.
- Nếu thích xem hoạt hình, có riêng một chương trình. Muốn xem đá bóng có đá bóng, muốn khúc côn cầu có khúc côn cầu. Còn phim hình sự thì thôi rồi, cứ gọi là thoải mái suốt ngày đêm. Mỗi phòng lại còn có cả tủ lạnh nữa chứ.
- Thế có cái gì ở trong ấy?
- Những thứ mua ở cửa hàng chứ còn cái gì. Cửa hàng làm việc hàng ngày mà cái gì cũng có chứ chẳng như cửa hàng ở thôn ta đâu. Nếu không có cái gì thì cứ việc đặt, người ta khắc mang tới vào ngay ngày hôm sau.
Những buổi nói chuyện như vậy thường diễn ra trong bếp, nơi người ta uống hết chai này tới chai khác, nhắm rượu với dưa chuột muối, bắp cải muối, mỡ muối hay đồ nguội. Còn hút thuốc thì phải ra ngoài không thì khói thuốc khéo mà làm tốc cả mái nhà mất.
- Ban ngày nhà giam khoá cửa. Nếu muốn đi dạo thì đi dạo ở các tầng. Muốn chơi thể thao hả, cứ việc đến phòng tập luyện, ở đấy có đủ mọi loại dụng cụ. Có cả máy chạy, chạy hoài ở trên đó mà cứ như đứng nguyên tại chỗ. Có cả xe đạp, bàn bóng bàn. Nếu không thích chơi thể thao thì vào thư viện. ở đấy đầy sách đủ các thứ tiếng. Có cả tiếng Nga. Tớ cũng đã mượn.
Vacia ngồi ở chỗ trang trọng nhất, thong thả nhắm rượu với đồ nguội.
- Nhưng đồ nguội ở đó lại cóc có, cái gì đã không có là không có. Các thứ còn lại thì cứ việc ních căng bụng. Buổi sáng dứt khoát phải có yogurt.
- Cái gì, cái gì?...
- Yogurt. Một dạng sữa chua, nhưng ngọt và có thêm mùi trái cây. Cứ việc ăn thả sức, căng bụng. Bữa trưa, hôm thì người ta cho ăn thứ súp đặc nấu với khoai tây nghiền, hôm thì súp đậu, hôm súp rau, giống như súp củ cải đỏ nhà mình ấy.
- Thế có sampan không đấy? - Mazaev không nhịn được.
- Người ta tổ chức khiêu vũ một vài lần, có nhạc sống kèm theo. Đàn ông đàn bà đều được thả cả ra để nhảy với nhau. Khi đó thì có cả rượu và bia.
- Mày không bốc phét đấy chứ? - Trong nhà tù còn có cả khiêu vũ nữa... - Mazaev không còn giữ được bình tĩnh. - Nikolai! Người ta cảnh cáo hắn - đi hút thuốc đi. Mazaev ngoan ngoãn bước ra ngoài. Gặp ai ở hành lang hắn cũng giận dữ chứng minh:
- Rõ ràng là nó nói dối! Chính bản thân tớ đi hết nhà tù nọ đến nhà tù kia... Cả trong các trại cải tạo kiểu mẫu cũng đã từng, có những nơi giam giữ những người ngoại quốc, mà kể cả đấy cũng không phải nhà nghỉ, cũng không phải nhà trẻ! Đấy là nhà tù có chấn song sắt! Hắn nói dối! Gầy gò, rúm ró, Nikolai bổ nhào hết người nọ sang người kia, hai mắt đỏ kè.
- Nếu như không làm việc người ta vẫn cho năm mươi mác một tháng để tiêu vặt. Cũng đủ... Còn nếu như làm việc thì được ba trăm mác - đó là lương tối thiểu ở nước người ta, ít hơn không có. Đó là lương cho người quét dọn, làm vườn, trồng cây trong nhà kính, chăn thỏ, giặt giũ. Cũng có thể nhận được tới năm trăm, thậm chí bảy trăm mác.
- Nếu tính ra tiền ta thì chỗ đó là bao nhiêu?
- Thì cứ tính đi... Một mác ăn mười hay mười hai rúp. Năm trăm mác - vị chi là hơn năm trăm nghìn, khoảng sáu bảy trăm nghìn gì đó.
Những tiếng kêu, tiếng tranh cãi nổ ra ầm ầm. Là bởi vì người ta chẳng bao giờ được nhìn thấy số tiền lớn đến như vậy. Lương hai ba trăm rúp nhận được còn là khướt. Thôi thì đủ các loại giấy tờ, rồi ký nhận, cuối cùng thì cả năm cũng còn không nhận được.
- Đồ dối trá khốn nạn! - Nikolai mất giọng, khào khào nói. - Tao gặt lúa có đến cả tháng rưỡi trời... không rời khỏi máy gặt... làm cả ngày lẫn đêm mà cũng chỉ được có nghìn rưởi... mà số tiền đó cũng đã nhận được đâu... Nói dối! - Và không chịu được, hắn vùng bỏ ra ngoài phố để băng tuyết làm dịu bớt cái đầu.
Vacia bình thản nhìn cảnh om sòm. Hắn thong thả làm một tợp rượu nhắm với đồ nguội chấm tương ớt. Hắn khen:
- Chỗ ấy thế mà không có đồ nguội. Cái gì đã không có là không có. khi đám đông trật tự trở lại, hắn lại tiếp tục hót:
- Xàphòng, nước gội đầu, kem đánh răng, bàn chải, dao cạo và các thứ khác người ta cho không. Mặc thì quần áo của họ. Khăn trải giường, khăn tắm, khăn mặt, đồ lót thay hàng ngày. Người ta vừa đẩy chiếc xe đựng đồ dọc theo ban công vừa kêu: Có ai cần giặt không!. Chỉ việc vất quần áo bẩn vào đó, rồi nhận lấy quần áu: Có
- Thế mới là sống chứ... - Có ai đó ghen tức. - Hệt như đi nghỉ biển vậy. Giá mà được đến đấy nhỉ...
- Thì cứ việc, - Vacia thông báo. - Cứ đi đến Berlin, ở đó có ga SO ngay trong thành phố. Đi một vòng quanh ga sẽ tìm thấy một văn phòng. ở đó người ta sẽ phát cho cái vé ngủ không mất tiền, rồi hướng dẫn tiếp đến chỗ đó như thế nào.
- Còn gì nữa, phải mau mau mà tới đó thôi!
Cứ như vậy các buổi chiều trôi nhanh: Hết chai rượu nọ đến chai rượu kia được đặt lên bàn. Các thứ đồ muối, đồ mặn, mỡ muối nhà làm. Vacia Kolun ngồi ở chỗ trang trọng: Trong phòng giam nào là tủ lạnh, tivi màu, tủ đựng quần áo, tủ nhỏ để đầu giường, bàn... Ngày hôm nay hắn ca bài ca này ở một nhà, ngày mai nhà khác lại gọi hắn tới.
ở nhà Vacia bị mẹ mắng: - Đừng có mà lê la các nhà như vậy. Mày không biết xấu hổ hả con? Cả thôn cứ ầm ĩ cả lên... Xóm giềng người ta chê cười cho... mày còn trẻ, còn phải sống chứ con. Trong họ nhà mình từ trước tới nay chưa có ai bị tù đày bao giờ.
- A - a... - Vacia phẩy tay.
Mẹ chẳng hiểu gì cả, có giải thích cho bà ấy cũng bằng thừa.
Như mọi lần, Vacia sống ở nhà độ hai tuần, chờ cho tới khi bà mẹ lĩnh được lương hưu mới đi khỏi. Người ta nhìn thấy hắn lên xe buýt. Trên người diện áo da cừu thuộc màu xanh, đội mũ cũng bằng da cừu thuộc có tai bịt, chân mang đôi bốt da cao cổ - tất cả đều còn mới toanh.
Hắn đi khỏi, dần dần người ta cũng quên hắn, quên cái nhà tù ở Đức. Cuộc sống hiện tại đâu có đơn giản: ở nông trang mọi thứ đều nát bét, không có lương, máy cày máy kéo không có phụ tùng thay thế. Mà máy kéo thì cần phải sửa chữa gấp, mùa xuân tới nơi rồi. Cần phải gieo hạt, lại còn cả đống ruộng chưa kịp cày vỡ từ hồi mùa thu.
Từ sáng sớm đội trưởng đi tới văn phòng, từ đấy ra anh ta dữ như quỷ, cứ hét toáng lên:
- Còn chờ cái gì nữa đây?! Phải làm bằng sức của mình ấy!!!
- Làm thế nào?! Ông không nhìn thấy chắc?!...
Cuộc cãi cọ chửi bới bắt đầu. Sau đó đội trưởng thở dài nói:
- Hoặc là chúng ta bỏ tất cả rồi mang vợ con cuốn xéo khỏi đây, đi đến cái... nhà tù nơi mà Kolun ngồi trên cái bệ xí ấm ấy. Ai có địa chỉ cái nhà tù ấy không? Hắn ta đã cho rồi cơ mà. Có ai ghi lại không?
Hoá ra chẳng có ai ghi lại cả.
- Thế thì tiến lên phía trước và hát lên. Chẳng ai khổ hộ cho mình đâu. Và cũng chẳng ai nuôi chúng ta cả. Không nên chờ đợi nữa. Thời gian chẳng có chờ ai đâu.
Thời gian, quả vậy đang trôi nhanh đến mùa xuân. Tính mà xem, đã là cuối tháng giêng mất rồi. Tháng hai đang ở ngay trước mặt. Cần phải chuẩn bị gấp. Tiếp theo là việc nọ nối tiếp việc kia: Nào bừa đất, gieo hạt, cày... cứ thế, cứ thế cho đến tận mùa thu.
Đang là cuối giêng. Băng giá. Tuyết rơi chất đống. Nhưng ban ngày mặt trời sưởi ấm - đâu đó băng bắt đầu tan chảy từ nóc nhà, làm thành những que nhũ rủ xuống: Káp - káp... káp - káp... Nghe rõ mồn một. Những con chim khuyên thử giọng: Dzen - dzen! Lũ trẻ từ trong trường ùa ra, cả thôn ngập trong tiếng cười lanh lảnh của con trẻ. Đó là dấu hiệu. Công việc của mùa xuân đã bắt đầu.
Ekimov, Boris
Đào Tuấn Ảnh dịch
