Toledo là một thành phố nhỏ của Tây Ban Nha (Spain) cách thủ đô Madrid khoảng hơn 80 cây số về phía Nam. Đây là một địa danh di tích lịch sử và văn hóa quan trọng trong suốt thời gian 2,000 năm lập quốc của Tây Ban Nha.
Qua quá trình lịch sử, ảnh hưởng văn hóa và phong thái kiến trúc của các tín ngưỡng tôn giáo tại đây đã tạo cho thành phố Toledo một nét riêng biệt trong kho tàng văn hóa Tây Ban Nha. Nhờ thế, thành phố Toledo được UNESCO công nhận là một di sản lịch sử văn hóa thế giới năm 1986.
Từ đầu Công Nguyên, đế chế La Mã đã thống trị vùng bán đảo Iberia bao gồm Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha (Portugal) qua nhiều thế kỷ. Đến thế kỷ thứ 8, La Mã bị người Moorish theo Hồi Giáo từ Bắc Phi tiến chiếm và thống trị bán đảo này đến thế kỷ 15. Sau đó, người Moorish lại bị các “tiểu quốc Christian” hợp lại, đánh bật ra khỏi phần đất trên.
Sự hợp nhất của hai vương quốc Aragon của Vua Fernando và Castile của Nữ Hoàng Isabela cho ra đời vương triều vững mạnh Espana. Đây cũng là thời điểm nổi bật nhất trong lịch sử Tây Ban Nha, vương triều người Moorish mấy trăm năm xem như hoàn toàn sụp đổ.
Có lẽ chính vì hoàn cảnh địa lý mà Tây Ban Nha có hệ thống phân chia các tỉnh và vùng tự trị khác hẳn các đất nước khác. Toledo nằm trong cộng đồng Castile-La Mancha, sát ngay cạnh thủ đô Madrid và cũng là thủ phủ của cộng đồng tự trị này.
Sau khi Tây Ban Nha hợp nhất, Toledo đã từng được chọn làm kinh đô cho Tây Ban Nha trong một thời gian trước khi vương triều dời đô về Madrid. Sau đó Toledo trở thành một trong ba thành lũy được xem như là bộ ba phiên trấn được vương triều Espana củng cố tu sửa lại nhằm để bảo vệ vòng đai kinh đô, nhằm không bị quân binh Hồi Giáo uy hiếp tấn công thẳng vào Madrid (hai phiên trấn kia là Avila, Segovia).
Cũng trong thời điểm này nhà thám hiểm hàng hải Christopher Columbus dưới sự bảo trợ của Nữ Hoàng Isabela, ông đã tìm ra Tân Thế Giới Châu Mỹ. Điều này giúp cho vương triều Espana càng thêm giàu có và trở thành một đế quốc hùng mạnh nhất Châu Âu thời đó.
Trải qua nhiều thế kỷ biến động về lịch sử tôn giáo, văn hóa và chính trị tại bán đảo Iberia. Điều này đã tạo cho khu vực này một nét văn hóa riêng biệt, ảnh hưởng chồng chéo giữa ba nền văn minh Do Thái – Moorish – Christian.
Khu vực Castile-La Mancha là nơi bị ảnh hưởng mạnh về kiến trúc và văn hóa của ba tôn giáo trên qua không gian – thời gian: Do Thái giáo (Jews) ảnh hưởng trong bốn thế kỷ từ thế kỷ 5 đến thế kỷ 9, tiếp theo là ảnh hưởng Hồi Giáo Muslims từ thế kỷ 8 đến 15, và Thiên Chúa Giáo Christians từ các thế kỷ 1 đến 4 và tiếp theo từ thế kỷ 16 cho đến ngày nay.
Trong thời kỳ Hồi Giáo – Thiên Chúa Giáo, Castile-La Mancha là nơi chứng kiến nhiều cuộc chiến Thập Tự Chinh giữa tín đồ Thiên Chúa Giáo và tín đồ Hồi Giáo trong suốt các thế kỷ từ 11 đến 14. Cuộc thánh chiến tranh chấp giữa hai tôn giáo này phải chăng vẫn còn là hận thù kéo dài dai dẳng của một nhánh Hồi Giáo cực đoan mà vẫn còn tiếp tục cho đến ngày nay!
Tuy nhiên, tại Toledo, người ta nhận thấy ảnh hưởng của hai tôn giáo này hầu như đã giao hòa lại được với nhau. Phong cách kiến trúc của các ngôi thánh đường đều cho du khách cảm nhận được phảng phất ít nhiều phong thái kiến trúc Hồi Giáo và Kitô Giáo lẫn lộn hòa lẫn trong nhau.
Điểm đặc biệt khác về lãnh vực văn học, Castile-La Mancha cũng là nơi tạo cảm hứng cho nhà văn nổi tiếng Tây Ban Nha, Miguel de Cervantes, ông đã lồng địa danh La Mancha vào cuốn tiểu thuyết “Don Quixote de La Mancha” (Người Hiệp Sĩ Don Quixote của La Mancha) và tạo ra những điểm văn hóa riêng biệt của khu vực này.
Cuốn tiểu thuyết “Don Quixote de La Mancha” ra đời vào thế kỷ 17 và được giới Tây phương yêu thích. Sách được dịch ra rất nhiều ngôn ngữ để nhân loại có thể thưởng thức về một câu chuyện hóm hỉnh nhưng cũng đầy bi kịch tính của “chàng hiệp sĩ hoang tưởng” Don Quixote của La Mancha.
Nếu phải dịch “Toledo City” là “thành phố Toledo” thì tôi e là không đúng vì nó không đủ rộng lớn để được gọi là “thành phố” nhưng nó cũng không quá nhỏ bé để gọi là “làng.” Không gian thưởng ngoạn của Toledo không quá mênh mông như các thành phố lớn khác.
Toledo nằm trên một ngọn đồi khá rộng, dưới chân đồi là dòng sông Tagus lờ lững lượn quanh, tựa như một chiến hào thiên nhiên bảo vệ thành phố, quân địch khó có thể bơi qua sông để tấn công vào. Vì thế, Toledo không cần phải có những bức tường thành cao và vững chắc như những thành lũy khác để phòng ngự. Người xưa đã từng chọn Toledo là thủ phủ của Castile-La Mancha chắc hẳn phải có lý do!
Ngày nay, vì vị trí nằm trên đồi cao, thành phố Toledo đã phải làm các tầng thang cuốn (escalator) hầu giúp du khách không phải leo hơn 200 bậc thang lên đồi đi vào thành phố. Lên đến nơi, từng con đường nhỏ dẫn dắt bạn đi lòng vòng từ phố này sang phố nọ. Tôi hình dung ra “Hà Nội 36 phố phường” với các con phố rất nhỏ, nhưng ở Toledo phố lớn hơn nhiều nhưng phố nào ra phố đó!
Có con phố chuyên làm và bán các dụng cụ nấu bếp. Có con phố chuyên bán hàng kỷ niệm (gifts souvenir). Có con phố với các hàng quán với những món ăn đặc sản của Tây Ban Nha. Có con phố chuyên làm bán đao kiếm vì Toledo rất nổi tiếng về nghệ thuật nung đúc làm vũ khí đao kiếm từ ngày xưa. Những thanh đao kiếm có rất nhiều hình dáng khác nhau và được làm rất đẹp. Đây là một món quà kỷ niệm đặc sản của Toledo dành cho du khách vì giá cả cũng không đến nỗi quá đắt.
Nhưng ngoài phố xá, thế nào thì bạn cũng phải ghé qua thưởng thức một vài thắng cảnh di tích nổi tiếng của Toledo. Ví dụ như Cathedral of Toledo được xây từ 1226 và phải hơn 250 năm sau mới hoàn thành. Đây là ngôi thánh đường với kiến trúc gothic cộng lẫn phong thái Mudejar của người Moorish Hồi Giáo. Du khách có cơ hội thưởng ngoạn và chiêm ngắm một kiến trúc đặc thù “El Transparente” lạ lùng, rất đẹp và nổi tiếng của ngôi thánh đường này.
Khi mặt trời lên, ánh nắng mặt trời từ từ di động chiếu qua một lỗ hổng trên nóc thánh đường chiếu sáng vào những bức tượng trên điện thờ lớn đối diện. Ánh nắng bình minh chiếu lên các bức tượng nằm phía trên được miêu tả là “ánh sáng và thiên thần.” Sau đó ánh nắng mặt trời di động dần xuống chiếu lên bức tượng “Đức Mẹ bế Chúa Giêsu hài đồng” nằm phía dưới. Kiến trúc này có tên là “El Transparente,” một kiến trúc hoàn toàn khác lạ hẳn so với các ngôi thánh đường Kitô Giáo khác mà tôi chưa bao giờ có dịp nhìn thấy.
Ngoài ra bạn còn có dịp chiêm ngưỡng một bảo vật của nhà thờ được đúc bằng vàng và bạc từ thế kỷ 12, gọi là “Cathedral of Monstrance” được dùng trong nghi thức Thánh Lễ rước kiệu. Các kiến trúc và điêu khắc tỉ mỉ của thánh đường Toledo đưa bạn đi từ kinh ngạc này sang một kinh ngạc khác.
Thành phố Toledo tuy nhỏ nhưng các điểm văn hóa vẫn còn nhiều để cho những ai thích tìm hiểu thêm về “ngã ba tôn giáo Toledo.” Các monuments the Synagogue of Santa Maria la Blanca, the Synagogue of El Transito, Mosque of Cristo de la Luz, Alcazar of Toledo, Castle of San Servando, và nhà thờ San Sebastian vẫn là những nơi bạn có thể dừng chân thưởng ngoạn.
Sau cùng, nếu bạn yêu thích hội họa thì Toledo là “quê hương của họa tranh El Greco.” Bức tranh “The Disrobing of Christ” (lưu giữ ở Cathedral of Toledo) và bức “The Burial of the Count of Orgaz” (lưu giữ ở nhà thờ Santo Tome cũng ở Toledo) là hai bức tranh rất nổi tiếng của El Greco (người gốc Hy Lạp) mà bạn không thể bỏ qua. Màu sắc và nét vẽ của El Greco tạo cho người xem một ấn tượng kinh ngạc lạ lùng!
Dù bạn đã thưởng ngoạn nét đẹp của ngôi thánh đường Toledo, nhưng nếu bạn chưa xem tranh của El Greco ở Toledo, có lẽ du khách chưa đành rời bỏ thành phố Toledo mà đi.
