Sông Nile huyền thoại và di sản thành Thèbes
Chiếc máy bay A320 cất cánh từ sân bay Charles de Gaulles đưa tôi rời xa không khí còn lạnh giá ở châu Âu của những ngày cuối tháng ba. Sau gần 6 tiếng đồng hồ, tôi đặt chân đến vùng đất huyền thoại mà có lẽ rất nhiều người ước mơ được đến đây một lần trong đời. Đó là Ai Cập cổ kính, xứ sở của các vị vua pharaon.
Tượng Memnon
Tôi bắt đầu cuộc hành trình khám phá Ai Cập bằng chuyến du thuyền xuôi sông Nile hùng vĩ. Đồng hành cùng chúng tôi là hàng trăm chiếc du thuyền ngược xuôi trên sông. Khung cảnh ấy có thể khiến ta liên tưởng đến những hình ảnh trong bộ phim Tất cả những dòng sông đều chảy.
Sông Nile
Sông Nile dài 6.650km bắt nguồn từ hai nhánh chính là xích đạo Đông Phi và vùng Ethiopia, chảy ngang qua Ai Cập và cuối cùng đổ ra vùng biển Địa Trung Hải. Dòng sông này được xem là quan trọng nhất của lục địa đen và cũng là một trong hai dòng sông dài nhất thế giới, góp phần không nhỏ vào việc hình thành nên một trong những nền văn minh cổ nhất của nhân loại - nền văn minh Ai Cập.
Với địa hình 94% sa mạc, đất nước Ai Cập gần như sống dựa vào sông Nile. Nhìn vào bản đồ chụp từ vệ tinh, ta sẽ thấy cả Ai Cập là một màu trắng xóa của cát, ngoại trừ một dải màu xanh ngắt của lưu vực sông Nile.
Dọc sông Nile
Nước của sông Nile trong xanh quyến rũ đến lạ kỳ. Màu nước ở đây gần giống màu xanh biếc đặc trưng của vùng biển Địa Trung Hải. Khi ánh hoàng hôn bắt đầu buông xuống phía sau những núi cát của hoang mạc thì sông Nile càng trở nên huyền ảo, với những bụi cọ cùng bóng người cưỡi lừa chậm rãi đi dọc hai bờ sông.
Điểm dừng chân đầu tiên của tôi là thành phố Luxor, nơi từng là thủ đô Thèbes huyền thoại của Ai Cập cổ đại. Được UNESCO công nhận là di sản văn hóa thế giới từ năm 1979, Thèbes nổi tiếng nhờ di sản đặc biệt của các đời pharaon còn tồn tại đến ngày nay như đền Karnak, đền Luxor, thung lũng các vì vua, thung lũng các hoàng hậu và những bức tượng Memnon... Bởi vậy, không có gì khó hiểu khi Luxor là một trong những thành phố có mật độ khách du lịch đông nhất đất nước Ai Cập.
Đền Karnak
Ngôi đền đầu tiên trong chuyến viếng thăm các di sản thành Thèbes là đền Karnak. Đây là quần thể đền lớn nhất Ai Cập còn tồn tại cho đến ngày nay và cũng là một trong những địa điểm khảo cổ quan trọng nhất của Ai Cập. Đền nằm phía đông của sông Nile, được xây dựng niên đại từ 1580 - 1160 năm trước Công nguyên. Theo các nhà nghiên cứu, đền Karnak luôn là nơi thờ cúng chính các vua pharaon trong vòng gần 2.000 năm và cũng là nơi linh thiêng nhất của người Ai Cập.
Hàng sư tử đầu cừu dẫn vào đền Karnak
Lối vào cổng chính của đền nằm giữa hai hàng sư tử đầu cừu. Trong đền hiện còn lưu giữ hàng trăm cột đá cao 16m, đường kính rộng hơn 1m. Theo quan niệm của người Ai Cập cổ đại, cột đá là những cây hoa mọc lên từ đất. Do đó trên đỉnh những cột đá trong các ngôi đền cổ ta thường thấy chạm khắc các hình hoa văn mềm mại. Tường của đền được trang trí bằng các phù điêu miêu tả các pharaon dùng cung tên tiêu diệt cái ác.
Một điều đáng chú ý là các hình vẽ của pharaon luôn to lớn hơn các hình khác, hình càng lớn thì tầm vóc giá trị của pharaon càng tăng. Đối với người Ai Cập cổ đại, bất kể thực tế thế nào, pharaon luôn là người đúng và đại diện cho chính nghĩa.
Tượng Memnon
Rời đền Karnak, tôi lên đường đi thăm thung lũng các vị vua và hoàng hậu. Trên đường đi, tôi ghé thăm hai bức tượng đá Memnon nằm ở phía tây thành phố Thèbes. Tượng được làm từ các khối đá riêng lẻ dưới triều đại phong kiến thứ XVIII (khoảng năm 1400 trước Công nguyên), được người Ai Cập vận chuyển từ miền bắc đến đây. Tượng phía nam cao 21m và nặng 1.305 tấn, tượng phía bắc cao 21m và nặng 1.360 tấn.
Trương truyền, vào mỗi sớm bình minh, khi ánh nắng đầu tiên chạm vào hai pho tượng thì một tượng sẽ thổi sáo và tượng kia phát ra tiếng động. Cho đến ngày người La Mã xâm chiếm Ai Cập, vì hiếu kỳ hoàng đế La Mã Septimius Severus đã cho phá hai bức tượng ra (khoảng năm 200 sau Công nguyên) để tìm hiểu nhưng không khám phá được bí mật của người Ai Cập. Kể từ đó, sau khi được lắp ráp lại, cả hai bức tượng đều câm lặng cho đến ngày nay.
Đền Karnak
Qua khỏi hai tượng đá khổng lồ, tôi đặt chân đến thung lũng các vị vua. Đây là một bãi sa mạc rộng mêng mông nằm dưới chân dãy núi Libya đổ ra hướng thung lũng sông Nile. Các vua pharaon chọn nơi đây làm nơi yên nghỉ của mình. Có khoảng 63 vị vua thuộc triều đại thứ XVIII - XIX - XX (niên đại khoảng từ 1539 - 1075 trước Công nguyên) được chôn cất ở đây. Các ngôi mộ được xây chìm dưới lòng đất. Lối vào là các cửa hầm nhỏ.
Ngày nay, thung lũng các vị vua mở cửa hạn chế với du khách vì lý do bảo tồn. Cũng có thể do người Ai Cập không muốn du khách khuấy động vùng đất thiêng của họ. Khách du lịch khi vào bên trong tuyệt đối không được phép chụp hình, nếu phát hiện sẽ bị xóa thẻ nhớ và phạt 200 LE (đơn vị tiền tệ Ai Cập - 1 LE bằng khoảng 3.000 đồng Việt Nam).
Đền Karnak
Nằm cách không xa thung lũng các vị vua là thung lũng của các hoàng hậu. Đây là nơi chôn cất các hoàng hậu, con gái, đôi khi là con trai không kế vị của các vua pharaon. Người ta tính được có ít nhất 80 ngôi mộ cổ nằm dưới thung lũng này, trong số đó có mộ của hoàng hậu Néfertari nổi tiếng về nhan sắc, vợ của vua Ramsès II. Ông là vị vua pharaon thứ 3, vương triều thứ XIX, được xem là một trong những vị vua vĩ đại có quyền lực và được ca tụng nhất trong lịch sử nước Ai Cập.
Cũng như thung lũng các vị vua, công tác bảo tồn trong thung lũng các hoàng hậu được tiến hành khá nghiêm ngặt.
Du lịch bằng khinh khí cầu
Chặng đầu tiên trong chuyến hành trình khám phá Ai Cập của tôi được kết thúc bằng một trận bão cát sa mạc. Bão cát đến hết sức bất ngờ. Chỉ trong vài giây, ánh nắng hoàng hôn bị che phủ bởi những đám mây đen ngày càng lớn kéo về từ phía bên kia sông. Gió mỗi lúc càng mạnh kèm theo âm thanh và cát. Chỉ trong phút chốc, cả thành phố gần như bị bao trùm trong khối cát khổng lồ của sa mạc. Đêm hôm ấy bão cát đã làm gãy nhiều cây xanh và làm đổ vỡ rất nhiều cột đèn đường.
Rời Luxor, chiếc du thuyền xuôi theo dòng sông Nile đưa tôi đi khám phá tiếp các vùng đất kỳ thú khác của Ai Cập. Mặc dù mới trải qua một phần của hành trình nhưng tôi cũng như các du khách đến từ phương xa, tất cả đều sửng sốt và thán phục khi chiêm ngưỡng các di sản của nền văn minh Ai Cập - vô cùng vĩ đại và huyền bí.
Hành trình xuôi sông Nile
Chia tay Luxor và các di tích của thành Thèbes, chúng tôi đi thuyền xuôi theo dòng sông Nile hiền hòa quyến rũ. Sẽ không có gì thú vị hơn khi khám phá Ai Cập bằng con đường này bởi sông Nile là cái nôi của nền văn minh Ai Cập. Gần như tất cả tinh hoa của một thời Pharaon huy hoàng đều tập trung hai bên bờ sông này.
Đền Edfou
Chặng dừng chân tiếp theo của tôi là Edfou, một thành phố nhỏ ở tả ngạn sông Nile, cách thủ đô Cairo 755km. Edfou nổi tiếng bởi ngôi đền cổ cùng tên - đền Edfou - được xây dựng từ năm 237 đến năm 57 trước Công nguyên. Đền có chiều dài 137m, cao 36m và rộng 79m, thờ thần chim Horus - được xem là một trong những ngôi đền lớn và hoàn hảo nhất Ai Cập, chỉ đứng sau đền Karnak.
Đến đây, du khách sẽ được chiêm ngưỡng các hình họa khắc trên tường đền miêu tả các nghi lễ truyền thống của các vị vua Pharaon cũng như cách thức người Ai Cập cổ đại tiến hành xây dựng công trình trên sa mạc mà không bị lún. Ví dụ trong đó có hình vẽ miêu tả cảnh người Ai Cập đang dùng dụng cụ để tìm mạch nước ngầm. Người Ai Cập cho rằng muốn xây được đền ở sa mạc nhưng không bị lún thì phải tìm nền đá granic tự nhiên hoặc nơi có mạch nước ngầm. Thực tế đã chứng minh nhiều công trình trải qua hơn 3.000 năm mà vẫn đứng vững cho đến tận ngày nay.
Đền Kom Ombo
Ngôi đền tiếp theo trong chuyến đi là đền Kom Ombo nằm phía hữu ngạn sông Nile. Đền xây dựng từ những năm đầu thế kỷ thứ 2 trước Công nguyên bởi triều đại nhà Ptolemy thứ IV và hoàn thành vào thế kỷ thứ 3 (triều đại người Hi Lạp cai trị Ai Cập). Bởi vậy bên trong đền còn mang một số nét kiến trúc Hi Lạp và La Mã. Đây là nơi thờ thần Sobek (thần có đầu cá sấu) và thần Horus (thần có đầu chim) nên còn được gọi là “đền thờ hai thần”.
Đền Kom Ombo
Tham quan các ngôi đền cổ, chúng ta nhận thấy một điều thú vị là người Ai Cập cổ đại thờ cúng các vị thần xuất thân từ một số loài vật. Thường thì họ dùng đầu của một số loài vật có thật, cách điệu lại cho hơi khác thường và gắn với thân người để tạo nên hình ảnh thánh thần. Chẳng hạn như thần Sobek (thần đầu cá sấu), thần Horus (thần đầu chim) hay thần Set (thần đầu chó), một trong những vị thần lâu đời nhất trong truyền thuyết Ai Cập cổ đại.
Assouan
Tiếp tục hành trình xuôi sông Nile, chúng tôi ghé lại Assouan, thành phố được UNESCO chọn làm “thành phố hòa bình”. Trong quá khứ Assouan từng là cửa ngõ chính ra vào của lục địa đen. Người dân Assouan đã có thói quen tiếp xúc với người nước ngoài từ thời xa xưa, có lẽ vì vậy họ luôn rất thân thiện.
Đập thủy điện hồ Nasser
Đến Assouan, khách du lịch thường được giới thiệu đi thăm đập thủy điện khổng lồ Assouan và hồ Naser, hồ nhân tạo lớn nhất thế giới. Công trình hiện đại này là niềm tự hào của người dân Ai Cập.
Để xây đập thủy điện Assouan người ta phải cần đến 30.000 người làm việc liên tục trong vòng 11 năm và khối lượng đá được sử dụng để xây đập thủy điện này lớn gấp 17 lần lượng đá sử dụng để xây kim tự tháp Kheops vĩ đại. Hồ Nasser có chiều dài 550km, chiều rộng trung bình 10km và chiều rộng tối đa là 35km, với tổng diện tích 5.250km2. Sau khi xây xong, đập thủy điện Assouan cung cấp 50% điện cho toàn Ai Cập. Bên cạnh đó lượng nước ngọt dự trữ của hồ Nasser còn được dùng để phục vụ canh tác nông nghiệp ngay giữa sa mạc.
Tuy nhiên, công trình đập thủy điện cũng gây ra nhiều thiệt hại không nhỏ, trong đó đáng kể nhất là việc nhấn chìm các ngôi đền cổ Philae và Abu Simbel khiến Chính phủ Ai Cập phải di dời chúng đến nơi khác.
Đền Philae
Đền Philae được xây dựng trong khoảng năm 380-362 trước Công nguyên nhằm tôn vinh nữ thần Isis trên đảo Philae gần Assouan. Ngay sau khi người Anh xây dựng đập thủy điện thủy điện đầu tiên ở Assouan vào năm 1894 thì một phần đảo Philae bị nhấn chìm trong nước của sông Nile.
Khi Chính phủ Ai Cập quyết định xây dựng đập thủy điện thứ hai vào năm 1979 thì đền Philae có nguy cơ hoàn toàn bị nhấn chìm trong biển nước. Để cứu ngôi đền cổ, Ai Cập đã kết hợp cùng UNESCO tiến hành di dời đền Philae sang một đảo khác có địa hình tương tự đảo Philae nằm cách đó 300m. Toàn bộ ngôi đền đã được cắt nhỏ từng phần và ráp lại y nguyên tại địa điểm mới. Để tới được đền Philae, du khách phải đi thuyền khoảng 15 phút.
Đền Ramsès II (Abu Simbel)
Khác với đền Philae, đền Abu Simbel (bao gồm 2 đền) được xây dựng giữa sa mạc. Ngôi đền này cũng bị đe dọa bởi việc xây dựng hồ thủy điện Nasser. Việc di chuyển hai đền này cũng rất kỳ công. Người ta đã cắt hai đền thành từng khối đá nặng từ 10-20 tấn và di chuyển đến địa điểm ngày nay (cao hơn vị trí của ngôi đền cũ 65m). Khối đá đầu tiên được cắt ra sẽ là khối đá cuối cùng được ráp lại tại địa điểm mới.
Từ Assouan, chúng tôi lấy xe buýt vượt sa mạc Nubia dài gần 280km để đến đền Abu Simbel. Khi đi qua sa mạc, các xe chở khách du lịch bắt buộc phải đi thành đoàn, không được xé lẻ. Trên xe nào cũng có lính vũ trang bảo vệ. Quân đội và cảnh sát hiện diện khắp mọi nơi có khách du lịch. Sau vụ khủng bố ngày 2-3-2009 ở ngay trung tâm Cairo làm một học sinh Pháp thiệt mạng, an ninh đã được siết chặt hơn.
Khi đi qua sa mạc, thỉnh thoảng chúng tôi lại bắt gặp một xác xe buýt cháy rụi, có lẽ là tàn tích của một cuộc tấn công. Chuyến vượt sa mạc trở nên thú vị hơn khi tôi lần đầu tiên được biết đến ảo giác về nước và ốc đảo.
Hồ Nasser gần Philae
Sau hơn 4 giờ trên xe, cuối cùng chúng tôi đã đặt chân đến ngôi đền nổi tiếng Abu Simbel. Đền Abu Simbel là một quần thể gồm hai ngôi đền. Đền thờ lớn thờ các vị thần của Ai Cập, thực chất là để tôn vinh pharaon Ramsès II, vị vua có nhiều quyền lực nhất và được nói đến nhiều nhất trong huyền thoại Ai Cập cổ đại. Đền nhỏ thờ vợ vua Ramsès II, hoàng hậu Néfertari nổi tiếng về nhan sắc.
Hai ngôi được đục vào trong hai ngọn đồi. Trước cửa đền thờ vua Ramsès II có 4 pho tượng khổng lồ cao 20m. Một trong bốn pho tượng bị đổ vỡ một nửa thân trên. Phần đá ấy vẫn được người Ai Cập để nguyên dưới chân tượng như khi rơi xuống. Đền thờ hoàng hậu cũng có tượng trấn trước cửa nhưng mang phong cách duyên dáng mềm mại hơn. Chiêm ngưỡng hai ngôi đền Abu Simbel, ta sẽ càng bất ngờ và thán phục hơn khi biết rằng các ngôi đền này đã được xây dựng từ cách đây hơn 3.200 năm.
Hoàng hôn trên sông Nile
Từ đền Abu Simbel, chúng tôi đi thẳng ra sân bay cùng tên nằm gần đó để cất cánh đi Cairo, thủ đô Ai Cập. Những ấn tượng về sự vĩ đại của nền văn minh Ai Cập cổ đại vừa được chiêm ngưỡng khiến tôi lại càng háo hức hướng về kỳ quan sắp đến - kim tự tháp.
Thành phố ngàn tháp Cairo và bí ẩn kim tự tháp
Chặng dừng chân cuối cùng trong chuyến hành trình xuyên Ai Cập của tôi là Cairo, nơi được mệnh danh Thành phố ngàn tháp. Thành phố thủ đô này có mật độ dân số rất cao với 17 triệu dân. Đến đây, ta sẽ được chứng kiến đủ phương tiện giao thông, đặc biệt là các loại ôtô cũ được tận dụng tối đa. Ai Cập là một quốc gia có nguồn tài nguyên dầu mỏ nên giá xăng ở đây khá rẻ. Khi đến Cairo, các bạn đừng ngại đi taxi bởi phương tiện di chuyển này vừa nhanh vừa rẻ với giá trung bình khoảng 35 L.E cho đoạn đường 20km.
Đền thờ Al-Azhar
Tên Ngàn tháp được gắn cho Cairo bởi ở đây có hơn 1.000 đền thờ Hồi giáo với hơn 1.000 ngọn tháp theo lối kiến trúc Islam khác nhau. Những ngọn tháp cao, thanh mảnh xuyên bầu trời đêm Ả Rập là hình ảnh quen thuộc thường thấy của Cairo.
Đã có thời là thủ đô thế giới của Hồi giáo Cairo mang đậm phong cách kiến trúc và văn hóa đạo Hồi. Hai đền thờ Hồi giáo nổi tiếng nhất ở đây là đền Al-Azhar được xây dựng năm 970 và đền Al-Hussein xây dựng năm 1154. Đền Al-Hussein là một trong những nơi linh thiêng nhất của người Hồi giáo Chiite. Vào tham quan bên trong đền hoàn toàn miễn phí và được phép chụp hình. Khi vào các đền thờ Hồi giáo, bạn phải bỏ giày dép ở bên ngoài và phụ nữ phải trùm khăn che đầu.
Đền Al-Azhar
Tới Cairo, bạn đừng quên ghé thăm chợ Khân el Khalili mà người Ả Rập hay gọi là souk. Nằm trong khu vực đền Al-Azhar và Al-Hussein, đây là một trong những nơi tập trung khách du lịch đông nhất ở Cairo. Lang thang trong những con hẻm nhỏ đông người, tôi có cảm giác như khung cảnh trong chợ vẫn y nguyên như cách đây 600 năm.
Với hàng hóa vô cùng đa dạng và giá cả phải chăng, có thể nói đây là nơi lý tưởng nhất để mua sắm ở Ai Cập. Có điều cần lưu ý là tại Ai Cập người ta không bao giờ nói đúng giá. Nhiều khi chỉ trả 1/10 giá của người bán đưa ra nhưng bạn vẫn bị hớ. Tuy nhiên, ở trong chợ Khân el Khalili phần lớn người ta nói thách không nhiều lắm nên bạn có thể yên tâm mặc cả mua hàng.
Góc chợ Khân el Khalili
Một ấn tượng khác của Cairo đối với du khách là sự chênh lệch giàu nghèo rất lớn. Bên cạnh những khách sạn “7 sao” phần lớn chỉ dành cho các thương gia và các ông hoàng Ả Rập là những khu nhà ổ chuột mà dân cư lao động nghèo sống chen chúc đến ngột ngạt, nơi mà mật độ dân số có thể lên đến 17 người/m².
Thậm chí, ở Cairo còn có nhiều nơi mà người sống cùng ở chung với người chết, đó là những khu nghĩa trang. Ở đây, người ta dựng nhà trên mồ mả của những người đã chết. Vì vậy những khu nghĩa trang này còn được gọi là khu phố “những người chết sống”.
Du khách khi đến Cairo sẽ không thể bỏ qua một địa danh đặc biệt cũng là mục đích chính của hành trình khám phá Ai Cập: các kim tự tháp Giza. Cách Cairo chừng 20km, đây là một quần thể tập trung nhiều công trình vĩ đại từ thời các pharaon.
Kim tự tháp Khafre và Cheops
Trong số hơn 100 kim tự tháp lớn nhỏ nằm rải rác trong khu vực, công trình lớn nhất, nổi tiếng nhất là kim tự tháp Kheops hay còn được biết đến dưới tên Đại kim tự tháp. Đây chính là kỳ quan duy nhất trong 7 kỳ quan thế giới cổ đại còn tồn tại đến ngày nay.
Có nhiều giả thuyết khác nhau về thời điểm xây dựng và hoàn thành kim tự tháp Kheops, trong đó giả thuyết được nhiều người ủng hộ nhất là năm 2.560 TCN. Cách đó không xa còn có kim tự tháp Khafre. Nhìn bề ngoài, kim tự tháp Khafre có vẻ cao hơn cả Đại kim tự tháp do được xây trên khu đất cao hơn. Phía trước kim tự tháp Khafre trấn ngự bức tượng nhân sư khổng lổ.
Người Ai Cập dùng hình tượng nhân sư để xua đuổi tà ma và canh giữ kim tự tháp. Tượng nhân sư có chiều rộng 5m, cao 20m và dài đến 74m.
Người dân bản xứ bên Kim tự tháp Khafre
Trải qua bao thời gian nhưng các kim tự tháp vẫn gần như không bị hư hại. Duy có lớp vỏ bên ngoài của kim tự tháp không còn, một phần bị phá hủy do động đất, một phần bị gỡ ra để xây dựng nhà thờ và pháo đài ở gần đó. Ở Cairo người ta xác định được 5 công trình có sử dụng đá của kim tự tháp. Ngày nay, ta có thể chiêm ngưỡng phần còn sót lại của lớp vỏ bọc trên đỉnh kim tự tháp Khafre.
Rất xứng với danh hiệu kỳ quan thế giới, các kim tự tháp Ai Cập làm bạn choáng ngợp không chỉ vì sự vĩ đại mà còn cả bởi những bí ẩn vẫn chưa có lời giải đáp. Chẳng hạn như nếu ta lấy chiều cao 146,5m của Đại kim tự tháp nhân với 1.000 triệu thì tương đương với khoảng cách từ Trái đất tới Mặt trời; lấy 2 lần chiều cao tháp chia cho diện tích tháp sẽ ra số pi (3,14159)…
Dịch vụ cho thuê lạc đà
Đến thăm kim tự tháp, bạn cũng có thể thuê ngựa hay lạc đà để dạo một vòng trong sa mạc. Những chú lạc đà có khuôn mặt hóm hỉnh với miệng như đang cười sẽ khiến bạn có thêm một hình ảnh khó quên về đất nước này.
Bảo tàng Cairo
... Chiếc máy bay vội vã cất cánh trong đêm đưa tôi rời xa Ai Cập. Hành trang trở về của tôi nặng trĩu những pho tượng pharaon, kim tự tháp, các món quà lưu niệm bằng một loại đá đặc biệt của vùng. Cuộc hành trình đã kết thúc nhưng ấn tượng của chuyến đi vẫn mãi y nguyên.
Ai từng đến Ai Cập một lần chắc cũng sẽ như tôi không bao giờ quên những hình ảnh nhân sư, pharaon, kim tự tháp, các ngôi đền cổ soi bóng xuống dòng sông Nile và nhiều bí ẩn chưa có lời giải đáp về một nền văn minh vĩ đại.
TRẦN THÁI HÒA (từ Pháp)
