Ngôi sao Giáng sinh thực sự như thế nào?
© Renata Sedmakova - shutterstock
Trong văn hóa đương đại, ngôi sao Giáng sinh — hay ngôi sao Bethlehem — thường được mô tả dưới hình dạng một sao chổi. Tuy nhiên, không phải lúc nào cũng như vậy và quan trọng hơn, hình ảnh này chưa chắc đã chính xác nhất.
Mỗi năm, các cửa sổ trưng bày đầy ắp những ngôi sao Giáng sinh hình sao chổi, tạo ấn tượng rằng cách biểu diễn này đã tồn tại từ lâu. Trên thực tế, đây là một truyền thống tương đối gần đây. Nó bắt nguồn từ năm 1301, khi sao chổi Halley đi qua Trái Đất đúng vào dịp Giáng sinh, để lại dấu ấn sâu sắc trong trí tưởng tượng tập thể.
Cho đến lúc đó — tức là trong gần mười hai thế kỷ lịch sử Kitô giáo — hầu như không ai tưởng tượng ngôi sao Giáng sinh như một sao chổi. Một phần là do các Phúc âm chỉ đơn giản đề cập đến một "ngôi sao", mà không cung cấp thêm chi tiết nào.
Một ngôi sao sáu, bảy hoặc tám cánh
Nghệ thuật Kitô giáo thời kỳ đầu mô tả nó như một ngôi sao hoàn toàn bình thường, nhưng rõ ràng khác biệt với các ngôi sao khác bởi độ sáng và kích thước lớn hơn. Điều đáng ngạc nhiên: trái với những gì người ta có thể nghĩ, ngôi sao của các Vua Phương Đông rất hiếm khi là một ngôi sao cổ điển năm cánh.
Trên một quan tài từ thế kỷ IV được phát hiện trong khu vực Vatican, ta thấy ba vị vua Phương Đông đi phía sau một ngôi sao sáu cánh, được đặt trong một loại bánh xe.
Cùng thời kỳ đó, tại Syracuse, một phụ nữ tên Adelfia được chôn cất trong hầm mộ Thánh Gioan, trong một quan tài đá cẩm thạch được trang trí bằng một chu kỳ hình ảnh rất giống nhau: ở đây, ba vị vua chỉ vào một ngôi sao bảy cánh.
Vào đầu thế kỷ tiếp theo, ngôi sao Giáng sinh thậm chí còn thêm một cánh nữa: các bức tranh khảm của Thánh Maria Maggiore ở Rome (thế kỷ V) và Thánh Apollinaire Nuovo ở Ravenna (thế kỷ VI) mô tả nó dưới dạng một ngôi sao tám cánh.
.jpg)
Mosaico de la Natividad, basílica de Santa María la Mayor
Những lựa chọn này, không hề tùy tiện, mang ý nghĩa biểu tượng mạnh mẽ
Ngôi sao sáu cánh thường được vẽ với các hình dạng gợi nhớ đến một chữ thập Ky Tô cách điệu: trong trí tưởng tượng của các nghệ sĩ, ngôi sao Bethlehem tượng trưng cho ánh sáng cứu rỗi của Chúa Kitô.
Số bảy, trong ngôn ngữ Kinh Thánh, có giá trị biểu tượng quan trọng: những ngôi sao bảy cánh gợi lên bảy tầng trời, bảy phẩm hàm thiên thần và ý tưởng về sự trọn vẹn và hoàn hảo, hoàn toàn phù hợp để đại diện cho sự hoàn thành của kế hoạch cứu rỗi thần thánh với sự ra đời của Chúa Kitô.
Những ngôi sao tám cánh truyền tải một thông điệp tương tự: chúng mang tính biểu tượng đề cập đến ngày thứ tám, một giai đoạn mới của Tạo hóa. Như thể nói rằng công trình của Thiên Chúa tìm thấy sự hoàn thành với sự ra đời của Con Ngài, đến để thiết lập một Giao ước mới với nhân loại.
Khi đêm Giáng sinh chính là ánh sáng của Thiên Chúa
Trong nghệ thuật tạo hình thời Trung cổ đầu, một cách mới để biểu diễn ngôi sao Giáng sinh xuất hiện, mà không thay thế các hình thức hiện có.
Đôi khi, một tia sáng từ trời xuống dẫn các vua Phương Đông đến máng cỏ, đặt lên Chúa Giêsu và Maria: dấu hiệu rõ ràng về lòng nhân từ của Thiên Chúa. Hình ảnh này cũng tôn vinh truyền thống Syria theo đó, trước hang đá Bethlehem, ngôi sao đã biến thành một cột lửa khổng lồ, giống như cột lửa dẫn người Do Thái ra khỏi Ai Cập (Xh 13,21).
Trong các tác phẩm khác, ngôi sao có hình dạng các tia sáng phát ra từ thân thể Hài Nhi Giêsu. Đây là một tham chiếu trực tiếp đến các lời tiên tri liên kết ánh sáng với Đấng Mêsia: "ánh sáng của các dân tộc" (Isaia 42,6) và "ngôi sao từ Gia-cóp" được công bố bởi lời tiên tri của Balaam (Dân số 24,17).
Tóm lại, điều đã dẫn các vua Phương Đông không gì khác ngoài chính ánh sáng thần thánh. Đó có lẽ là niềm tin đã truyền cảm hứng cho một nghệ sĩ ở Thessalonica trang trí một bục giảng từ thế kỷ IV-V với một hình ảnh độc đáo: các vua Phương Đông không được dẫn dắt bởi một ngôi sao, mà bởi Người Chăn Chiên Lành.
Sao chổi xuất hiện khi nào?
Hình ảnh đầu tiên của ngôi sao Giáng sinh dưới dạng sao chổi có từ năm 1305, khi Giotto hoàn thành bức bích họa Sự Thờ Lạy của các Vua Phương Đông trong nhà nguyện Scrovegni ở Padua.
L'Adoration des Mages, Giotto
Trong tác phẩm này, ngôi sao được miêu tả như một quả cầu sáng kèm theo một đuôi dài, tham chiếu rõ ràng đến sao chổi Halley, có thể nhìn thấy bốn năm trước đó trong mùa đông, với sự trùng hợp đáng chú ý vào dịp Giáng sinh.
Thành công của cách biểu diễn này là rất lớn. Chỉ trong vài thập kỷ, các nghệ sĩ từ khắp châu Âu bắt đầu mô tả các vua Phương Đông được dẫn dắt bởi một sao chổi.
Tuy nhiên, cho đến lúc đó, hầu như không ai nghĩ đến mối liên hệ giữa sao chổi và ngôi sao Bethlehem — ngoại trừ một trường hợp đáng chú ý.
Vào thế kỷ III, nhà thần học Origenes, lo ngại tránh mọi nhầm lẫn giữa các vua Phương Đông và các nhà chiêm tinh Chaldea, đưa ra giả thuyết rằng sự ra đời của Chúa Kitô được báo trước bởi một ngôi sao "bất thường", khác với tất cả những ngôi sao có thể nhìn thấy trên bầu trời.
Để hỗ trợ lập luận của mình, ông đề cập chính xác đến các sao chổi: những hiện tượng thiên thể hiếm nhưng có thể xảy ra, có khả năng đánh thức sự tò mò của các vua Phương Đông và khuyến khích họ khởi hành.
Tuy nhiên, giả thuyết này vẫn chỉ là thiểu số trong nhiều thế kỷ. Người ta có thể tự hỏi Origenes sẽ nghĩ gì nếu nhìn thấy những ngôi sao-sao chổi trang trí cảnh Giáng sinh của chúng ta và thắp sáng các con phố vào dịp Giáng sinh ngày nay. Chắc chắn ông sẽ mỉm cười, hài lòng.
Lucia Graziano – Aleiteia ngày 21/12/25
